سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 13

عالم است یا عالم مقیّد به عادل ؟ چطور می توانید«اکرم کلّ عالم» را حمل بر استیعاب افراد طبیعت عالم بدون هیچ قید و شرط کنید.

تبیین دلالت الفاظ عموم

درنتیجه کل که در رأس الفاظ عموم است، می گوید همین کلی که در رأس الفاظ عموم است این بیچاره خودش تابع است، تابع مدخولش است، از نظر سعه و ضیق اگر مدخولش مقیّد باشد محدودۀ این عام مضیّق است. اگر مدخولش سعه داشته باشد محدودۀ این عام وسیع است. حالا اگر در یک جایی ما شک کردیم این مولایی که می گوید: «اکرم کلّ عالم» آیا مقصودش از عالم مطلق عالم است یا خصوص عالم عادل است ؟ شما هیچ راهی ندارید جز این که مقدمات حکمت را اینجا بیاورید. از طریق مقدمات حکمت بگویید مولا در مقام بیان بوده است و هیچ قرینه ای هم بر تقیید اقامه نکرده است، مثلا قدر متیّقن در مقام تخاطب هم وجود نداشته، پس عالمش مطلق عالم است.

عالم که مطلق عالم شد، آن وقت کل هم تابع است.

و می گوید وقتی مدخول مطلق شد، من هم دلالت می کنم بر استیعاب افراد مدخول مطلق، کما این که اگر مدخولش مقیّد باشد می گوید دلالت دارم بر استیعاب افراد مدخول مقیّد. پس شما در رابطۀ با لفظ کل که دیگر بهترین لفظی است که دلالت بر عموم می کند، اول باید مسألۀ مقدمات حکمت را پیاده کنید، اطلاق مدخول را ثابت کنید، بعد کلمۀ کل بیاید دلالت بر استیعاب افراد مدخول داشته باشد. و همین طور در سایر چیزهایی هم که دلالت بر عموم می کند، فرض کنید مثل نکرۀ در سیاق نفی که بعد باید بحث کنیم که این افادۀ عموم می کند یا نه ؟ لکن«لو فرض» که نکرۀ در سیاق نفی افادۀ عموم می کند. «لا رجل فی الدار» یعنی هیچ فردی از افراد طبیعت رجل در دار وجود ندارد و این معنای عام است. می گوید همین جا، شما که می گویید نکره یا اسم جنسی که در سیاق نفی قرار می گیرد، دلالت بر عموم می کند، ما باید اول ملاحظه کنیم و ببینیم چه چیزی در سیاق نفی واقع شده است ؟ برای این که همین کسی که می تواند بگوید«لا رجل فی الدار» می تواند بگوید«لا رجل عالما فی الدار». اگر این حرف را زد که مشکلی ندارد. «لا رجل عالما فی الدار» رجل عالم در دار وجود ندارد.

لزوم یا عدم لزوم احتیاج الفاظ عموم به اطلاق

پس اگر گفت«لا رجل فی الدار» و شما خواستید استفاده کنید که این نفی می کند وجود فردی از