سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 132

بیان تعارض بالعرض

اما یک مورد دیگر هم برای تعارض داریم که از آن به تعارض بالعرض تعبیر می شود. تعارض بالعرض آنجایی است که دو دلیل خودشان باهم قابل اجتماع هستند، اینطور نیست که نافی یکدیگر باشند لکن شما خارجا علم اجمالی دارید به اینکه یکی از این دو دروغ است اما خودشان باهم قابل سازش هستند. به این می گویند: تعارض بالعرض، و آن مسأله ای که در رابطۀ با تعارض به عنوان قاعده مطرح می کنند که قاعده در متعارضین اقتضای تساقط می کند در این تساقطی که مقتضای قاعده است، هیچ فرقی بین آن تعارض بالذات و تعارض بالعرض نیست گرچه در باب خبرین متعارضین برخلاف قاعده، روایاتی به نام اخبار علاجیه وارد شده است لکن اینها همه مسائلی بر خلاف قاعده است چون قاعده در خبرین متعارضین هم اقتضای تساقط می کند، مثل بیّنتین متعارضتین. اگر دو بیّنه باهم تعارض کردند، اخبار علاجیه شامل بیّنتین متعارضتین نمی شود و قاعده اقتضای تساقط می کند. پس در این تساقطی که مقتضای قاعده است، هیچ فرقی بین آن تعارض بالذات و تعارض بالعرض نیست. همانطوری که در متعارضین بالذات، قاعدۀ اقتضای تساقط و خروج هردو را از دائرۀ حجیت می کند، در متعارضین بالعرض هم قاعده اقتضای تساقط و اینکه هیچ کدامشان حجیت ندارند و از دائرۀ حجیت خارج هستند را دارد.

با توجه به این مسأله، در مانحن فیه، نسبت به این دو زید: یکی زید بن عمرو و یکی زید بن بکر، یقینا می دانیم که اصاله العموم که یک اصل معتبر عقلایی است و شارع هم پذیرفته و قبول کرده است و در حقیقت به عنوان یک دلیل مطرح است، نسبت به یکی از اینها حجیت ندارد، نه اینکه وجود نداشته باشد، وجود که در مورد مشخص بودن هم وجود دارد بلکه اصاله العموم نسبت به یکی از اینها حجیت ندارد چون علم اجمالی داریم به اینکه اصاله العموم نسبت به یکی از اینها«لیست بحجه» مثل آنجایی که شما علم اجمالی به کذب احد الدلیلین پیدا بکنید، همان طوری که اگر علم اجمالی به کذب احد الدلیلین برای شما پیدا بشود، قاعده اقتضای تساقط می کند، اینجا هم که علم اجمالی دارید به عدم حجیت اصاله العموم نسبت به یکی از این دو زید، اصاله العموم بساطش را جمع می کند، هم نسبت به زید بن عمرو بساطش را جمع می کند هم نسبت به زید بن بکر بساطش را جمع می کند، وقتی که بساطش جمع شد، کاملا مجری و مورد اصاله البرائه تحقق پیدا می کند شما هم نسبت به زید بن عمرو و هم نسبت به زید بن بکر اصاله البرائه را اجرا می کنید.

اگر دلیل عامی در مقابل نداشتیم و اصاله العمومی مستند ما نبود، علم اجمالی پیدا کردیم به