سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 136

رفته حوزۀ قم درس بخواند، یا اینکه نرفته درس بخواند«و لیس بعالم» آیا در شبهۀ مصداقیۀ خود دلیل، می توانیم به دلیل تمسک بکنیم یا اینکه تمسک به هردلیلی فرع این است که از خارج موضوعش را احراز بکنیم چه در ادله ای که حکم وجوبی را بیان می کند و چه در ادله ای که حکم تحریمی را بیان می کند؟ در«لا تشرب الخمر»، اگر یک مایعی را تردید داشته باشیم که«هل هو خمر أو لیس بخمر» نمی توانیم به«لا تشرب الخمر» تمسک کنیم برای اینکه احراز موضوع، در ترتیب حکم، نقش دارد. باید بدانیم که«هذا خمر» تا«لا تشرب» بر آن منطبق بشود.

آن نکته ای که برای خاطر این نکته، این بحث را به عنوان مقدمه ذکر کردم، این است، که در شبهات موضوعیۀ تحریمیه، مثل همین جا که یک مایعی مردد باشد بین اینکه«هل هو خمر أو خلّ » از نظر اصل عملی محل اختلاف است، بعضیها قائل هستند به اینکه برائت عقلیه جریان پیدا می کند و بعضیها معتقد هستند که قاعدۀ اشتغال حکم می کند به لزوم احتراز از این مایع مشکوک الخمریّه ولی هردوی اینها، چه آنهایی که قائل به اصاله البرائه و جریان برائت هستند و چه آنهایی که قاعدۀ احتیاط را در شبهات موضوعیۀ تحریمیه جاری می کنند، این مسأله را قبول دارند که نمی شود به«لا تشرب الخمر» تمسک کرد. اصل لفظی در شبهۀ موضوعیه به عنوان مرجع مطرح نیست، بلکه اصل عملی مطرح است، منتها در رابطۀ با اصل عملی، اختلاف واقع شده است که بعدا ان شاء الله بحث می کنیم، اما اصل این معنا که کسی بگوید: در شبهۀ موضوعیه به خود دلیل مراجعه بکنیم، احدی قائل به این معنا نیست، و عنوان دلیل تمسک به دلیل را در شبهۀ موضوعیه، جایز نمی داند.

فرق بین وصف و استثنا در مخصص متصل یا مخصص منفصل

این به عنوان مقدمه بود. اما در بحث خودمان مولا گفته: «اکرم العلماء» یک وقت به صورت مخصص متصل می گوید: «الا الفساق منهم» یک وقت به صورت مخصص منفصل می گوید: «لا تکرم الفساق منهم» یا«لا یجب اکرام الفساق منهم» هرکدام از اینها مستقلا باید مورد بحث واقع شود. آنجایی که به صورت مخصص متصل مطرح است، می گوید: «اکرم العلماء الا الفساق منهم» روی آن مسأله ای که در همین بحثهای اخیر، مکرر عرض کردیم، این جمله مستثنی منه و مستثنی، دو ظهور ندارد، یک جمله است«و له ظهور واحد» و حتی عرض کردیم که استثنا از نظر ادبیت جانشین وصف است، می تواند بگوید: «اکرم العلماء الموصوفین بکونهم غیر الفاسقین» می تواند بگوید: «اکرم العلماء الا الفساق منهم» آیا بین این دو جمله، می توانیم این فرق را قائل شویم بگوییم:

اینجایی که فساق را با کلمۀ استثنا خارج می کند، کلام مشتمل بر دو ظهور و دو عنوان است: یک