سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 138

مرتکب مثلا گناه کبیره خارجا نشده است، حق ندارید به عنوان استثنا به این جمله مستثنی منه، تمسک بکنید به خاطر اینکه در این حکم مولا، یک ظهور و یک عنوان و یک مفهوم بیشتر مطرح نیست منتها این عنوان قید دارد، این مفهوم وصف دارد. همان طوری که در ذات عنوان عالم، در مورد شک تمسک، جایز نیست، در صفت آن هم که یا عدالت است یا عدم الفسق است، اگر شک بکنید به نحو شبهۀ موضوعیه، تمسک کردن جایز نیست. این روشن است و قابل بحث زیاد نیست.

تمسّک به عام در شبهه مصداقیه مخصص

اما آن که مسألۀ معروفه است که خیلی مورد نقد و ایراد شده، آنجایی است که مخصص منفصل باشد، امروز مولا گفته: «اکرم العلماء» فردا می گوید: «لا تکرم الفساق من العلماء» ما اینجا دو دلیل داریم، دو عنوان داریم، همان طوری که سابقا عرض می کردیم.

باز اشتباه نشود! در همین جا، اگر در عالمیت زید شک بکنیم، بلااشکال حق تمسک به«اکرم کلّ عالم» نداریم. اگر در فسق زید عالم شک بکنیم، تردیدی نیست که نمی توانیم به«لا تکرم الفساق» تمسّک بکنیم. در زید عالم مشکوک الفسق به شبهۀ موضوعیه بلااشکال نمی شود به«لا تکرم الفساق» تمسک کرد، برای اینکه این شبهۀ مصداقیه خودش است. آن که مورد بحث واقع شده، این جهت است که آیا در زید عالم مشکوک الفسق به«اکرم العلماء» می توانیم تمسک بکنیم و وجوب اکرامش را استفاده کنیم یا نه ؟ و این همین مسألۀ معروفه است یعنی تمسک به عام در شبهۀ مصداقیۀ مخصص. این مسأله محل اختلاف واقع شده است. بعضیها گفته اند: تمسک به عام در شبهۀ مصداقیۀ مخصص مانعی ندارد و بعضیها هم گفته اند: تمسک به عام در شبهۀ مصداقیۀ مخصص جایز نیست.

مرحوم سید در کتاب عروه، در بعضی از موارد به عام در شبهۀ مصداقیۀ مخصص تمسک می کند.

تشابه مخصص متصل و منفصل در عدم تمسک به عام

قبل از اینکه وارد ادلۀ کسی که قائل به جواز تمسک است بشویم یک بیانی مرحوم محقق نائینی که مبتنی بر همان حرفهای قبلی است که ما با ایشان داشتیم دارند. ایشان روی همان مبنای قبلی مطلبی را ذکر کرده اند و خیال خودشان را راحت کرده اند و آن این است که تمام مخصصات منفصله، بعد از آنکه از ناحیۀ مولا آمد، مثل مخصص متصل می شود. همانطور که در مخصص متصل، تمسک جایز نبود در مخصصات منفصله هم تمسک جایز نیست. چرا؟ با توجه به دو مطلب که یکی از آنها را سابقا با ایشان مفصل بحث کردیم و یکی هم نکته ای است که اینجا اضافه می کنند.