سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 143

نمی شود تمسک کرد. پس نسبت به این عالم مشکوک الفسق که دلیل مخصص نمی تواند او را بگیرد و حجیتی نسبت به او داشته باشد، دیگر چه مانعی دارد که اصاله العموم پیاده بشود؟ آیا در مقابل اصاله العموم، یک حجت اقوائی است که ما به اصاله العموم بگوییم: بساطت را جمع کن و برو یا اینکه اینجا اصاله العموم وجود دارد و«لیس فی مقابلها دلیل اقوی و حجه اقوی» از اصاله العموم.

پس اگر عالمیت زید محرز است، لکن فسقش مشکوک است، دست ما از«لا یجب اکرام الفساق من العلماء» که کوتاه شد که مسلّم کوتاه است، دیگر«ما المانع» از اینکه اصاله العموم پیاده بشود؟ نه تنها مانع وجود ندارد بلکه چاره ای غیر از این وجود ندارد، برای اینکه اصاله العموم به عنوان یک حجت ثابت بدون رقیب در اینجا هست، رقیبش هم قاصر از این است که در مورد مشکوک الفسق پیاده بشود، در نتیجه تمسک به عام در شبهۀ مصداقیۀ مخصص چه مانعی دارد؟ بلکه حتما باید تمسک به عام در شبهۀ مصداقیۀ مخصص تحقق پیدا کند. این بهترین دلیلی است که مرحوم آخوند در این رابطه به صورت موجز و مختصر در یکی دو سطر بیان می کنند.

معنا و توضیح حجیّت دلیل

این دلیل در بادی نظر، دلیل خوبی به نظر می رسد لکن برای حل این مشکل و جواب این استدلال، لازم است یک راهی را طی بکنیم تا جواب این دلیل تا حدی روشن شود. برای رسیدن به جواب از این اشکال، یک مقدمه ای هست که البته این مقدمه به اینجا هم اختصاص ندارد، در همۀ موارد جریان پیدا می کند. باید در این مقدمه دقت کرد تا بعد ان شاء الله وارد جواب از دلیل بشویم.

مقدمه این است: اینکه ما دلیلی را، حالا هردلیلی باشد، «بانّه حجه» موصوف می کنیم اولا معنای «حجه» چیست ؟ درست است که مرحوم آخوند در کفایه حجیت را به معنای منجّزیت و معذّریت معنا می کند لکن حجیّت یک معنای روشن تری دارد. دلیل حجت یعنی دلیلی که مولا می تواند در مقابل عبد به آن دلیل، احتجاج بکند. اگر مثلا خدای ناکرده عبد تارک الصلاه شد، خداوند به«اقیموا الصلاه» که مکرر در کتاب الله واقع شده احتجاج می کند: مگر من مکرر نگفتم: «یجب اقامه الصلاه، اقم الصلاه لدلوک الشمس الی غسق اللیل»؟! معنای حجیت، که با لغت هم موافق است و با مسائل عقلائی هم موافق است یعنی آن دلیلی که«یصح للمولی أن یحتج به علی العبد.» وقتی که می گوییم:

«خبر الواحد حجه أم لا» اصلا این نزاع به این برمی گردد که آیا اگر مولا بواسطۀ یک خبر واحد ثقه یا عادل، حکمی را به عبد برساند، اگر مخالفت بکند، می تواند به این خبر واحد عادل در مقابل عبد احتجاج بکند یا نمی تواند احتجاج بکند؟ و کذا عکسش هم همینطور است، عبد بتواند به آن دلیل در