سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 144

مقابل مولا احتجاج بکند. مثل اینکه یک خبر واحدی بگوید: «لیست صلاه الجمعه واجبه» عبد احتجاج بکند بگوید: این«أخبر من ناحیتک بأنّ صلاه الجمعه لیست بواجبه» این معنای حجیت است.

برای رسیدن به این حجیت، و به عبارت دیگر: اگر مولا بخواهد به دلیلی در مقابل عبد احتجاج بکند، سه مرحلۀ مترتب و در طول هم باید تحقق داشته باشد، تا مولا بتواند احتجاج بکند.

مراحل سه گانۀ اثبات حجیّت: اصل الظهور و فرق آن با اصاله الظهور

اولین مرحله ای که در دلیل حجت مطرح است، این است که دلیل حجت ظهور داشته باشد، یعنی مجمل نباشد، متشابه نباشد، مشترک لفظی بدون قرینه نباشد مثلا مولا بگوید: «جئنی بعین» عین هم هفتاد و چند معنا دارد، هیچ قرینه ای هم اقامه نکند بر اینکه مقصودش از این عینی که یکی از الفاظ مشترک است کدام یک از این معانی هفتاد و چندگانه است. در این صورت اولین مرحله لنگ می شود و مولا نمی تواند به این کلمۀ«جئنی بعین» احتجاج بکند، برای اینکه این کلامش«کان مجملا و لم یکن له ظهور» چون به حسب لغت و به حسب عرف و متفاهم عرف برای الفاظ مشترک بدون قرینه، هیچ ظهوری در احد معانی منعقد نیست. لذا اولین مرتبه در رابطۀ با حجیت، اصل ظهور است، نه اصاله الظهور، آن مرحله دوم است. اصل اینکه«لکلامه ظهور فی معنی» در مقابل اینکه کلامش فاقد ظهور باشد، دارای اجمال و ابهام و تشابه باشد.

از این مرحله که می گذریم، به دنبال این اصل ظهور، اصاله الظهور مطرح است. اصاله الظهور غیر از اصل ظهوری است که در مرتبه اولی عنوان شد. معنای اصاله الظهور این است که درست است که این لفظ ، دارای ظاهری است، لکن متکلم هم لفظ را در همین معنای ظاهر، استعمال کرده است و به کار برده است. پس اصاله الظهور در رابطۀ با تشخیص مراد استعمالی متکلم است یعنی وقتی که متکلم گفت: «رأیت اسدا» و شما هرچه گوش کردید دیدید قرینه ای برخلاف ظاهر لغوی معنای «اسد» نیاورد، اینجا اصاله الظهور، می گوید: «هذا المتکلم قد استعمل لفظ الاسد فی معناه الظاهر» و به عبارت دیگر: مراد استعمالی متکلم از کلمۀ«اسد»، عبارت از معنای حقیقی آن است. کما اینکه قبلا اشاره کردیم که اصاله الظهور یک معنایی است اعم از معنای اصاله الحقیقه. اصاله الحقیقه، یک شعبه ای است از اصاله الظهور. آنجایی که کلام مولا، بدون قرینه باشد، آنجا اصاله الحقیقه حاکم است، این هم بخشی است از اصاله الظهور، اما آنجایی هم که مولا گفت: «رأیت اسدا یرمی» که معنای مجازی اراده شده است، به هر کیفیتی که ما در باب مجاز مبنا داشته باشیم، «رأیت اسدا یرمی