سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 158

حجت مستقل است که اصلا باید به مسائل اعتقادی از طریق عقل راه پیدا بکنیم. این یک نکته.

نکتۀ دوم این است که آیا در این جایی که عقل ادراک می کند که دشمن مولا واجب الاکرام نیست، این ادراکش به صورت یک ضابطۀ کلی است یا ادراکش در رابطۀ با اشخاص و مصادیق و موارد است ؟ پیداست که ادراک عقل در رابطۀ با کبرا است. عقل همیشه احکام کلیه را ادراک می کند و کبریات کلیه را ادراک می کند و چه بسا این کبریاتی را که ادراک می کند، در حال ادراک و حتی بعد از ادراک، از نظر عقل یک صغرا هم برای آن مشخص و معیّن نباشد. وقتی که مولا امروز گفت: «اکرم کل جیرانی» فردا عبد نشست و فکر کرد، دقت کرد، به عقل مراجعه کرد، از عقل سؤال کرد و پاسخ شنید که مولا اراده ندارد که دشمنانش اکرام بشوند، شاید درحالی که این مسأله را ادراک کرد حتی یکی از همسایگان مولا را به عنوان عدو مولا نمی شناسد، بعدا می رود تحقیق می کند که چه کسی عدو مولا هست و چه کسی عدو نیست. پس در حقیقت ادراک عقل در رابطۀ با حکم کلی و در رابطۀ با یک کبرای کلیه است.

وقتی این دو مقدمه را به هم ضمیمه کردید که اولا: حجّت، منحصر به حجّت لفظی نیست و ثانیا:

ادراک عقل در رابطۀ با کبراست نه در رابطۀ با تک تک مصادیق و صغریات، سؤال می کنیم که چه فرق می کند که به دنبال«اکرم کل جیرانی» فردا خود مولا به دلیل لفظی بگوید: «لا یجب اکرام جیرانی الذین یکونون عدوا لی» یا این که مولا نگوید و عبد این مسأله را از طریق عقل، استکشاف بکند؟ بین دلیل لفظی صادر از مولا در رابطۀ با تخصیص و بین ادراک کلی عقل در رابطۀ با تخصیص چه فرقی هست ؟ چطور شد که در لفظی در شبهه مصداقیه اش تمسّک به عام جایز نیست اما در عقلی در شبهه مصداقیه اش تمسّک به عام جایز است ؟ ما روی ضوابط هیچ فرقی بین این دو ملاحظه و مشاهده نمی کنیم. همانطوری که در مخصّصات منفصله لفظیه تمسّک جایز نیست در این قسم از مخصّصات لبیّه هم روی قاعده و ضوابط ، وجهی برای جواز تمسّک ملاحظه نمی شود.

پرسش:

1 - تفصیل مرحوم آخوند ره بین مخصصات لفظیه و لبیّه را بنویسید.

2 - دلیل مرحوم آخوند ره بر جواز تمسک به عام در شبهه مصداقیه مخصص لبّی چیست ؟

3 - فرق بین مخصص لفظی و لبّی از نظر عقلا طبق بیان صاحب کفایه را بنویسید.

4 - جواب استاد از مرحوم آخوند در فرق بین مخصص لفظی و لبّی را بیان کنید.