سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 161

جواز تمسّک به عام در شبهۀ مصداقیۀ مخصص باشد این بیان را نمی پذیریم، و چند اشکال مهم به بیان ایشان وارد است:

یک اشکال اینکه این یک مسألۀ کلّی است، شبیه آن چیزی که دیروز در رابطۀ با ادراکات عقلیّه می گفتیم، می گفتیم: عقل یک کبریاتی را ادراک می کند، امّا از نظر صغریات، لازم نیست که صغریات برای او مشخص باشد. عقل به نحو کلّی ادراک می کند که جیران مولا، آنهایی که اعدای مولا هستند، وجوب اکرام ندارند، امّا کدام جار، عدوّ مولاست و کدام جار عدوّ مولا نیست ؟ این دیگر در مسألۀ ادراک کبرای کلّی عقل، نقش ندارد. شبیه این مطلب، در احکام کلیّه ای است که از مولا صادر می شود.

اگر مولا تشخیص داد که در اکرام هر عالمی، مصلحت وجود دارد، ولو به نحو عام استغراقی که اکرام هر عالم، خودش یک وجوب مستقل دارد، و یک تکلیف مستقلی است و دارای اطاعت و مخالفت مستقل است، آیا مولائی که کلّی این معنی را تشخیص داد و وجود مصلحت را در اکرام کل عالم به دست آورد، باید صغریات هم از نظر این مولا مشخص باشد؟ باید بداند که«عمرو عالم أم لا؟» باید بداند که«زید عالم أم لا؟» در حکم کلّی مولا شبیه همان ادراکات عقلیّه آنچه را که مولا دید، وجود مصلحت«فی اکرام کلّ عالم» است، امّا اینکه«زید عالم أم لا» این اصلا به مولا ارتباطی ندارد. ممکن است مولا زید را عالم بداند، ممکن است در عالمیّت زید شک داشته باشد، بلکه ما می خواهیم یک مطلب بالاتری را عرض کنیم، و در ضمن یک مثال روشنی این معنی را توضیح بدهیم و آن این است که اگر مولا اصلا معتقد بود به اینکه«زید لیس بعالم»، امّا در مقابل، دستور«اکرم کل عالم» را به طور کلّی صادر کرده است، این دستور را عبد باید اجرا بکند.

عدم لزوم تشخیص صغرا بر مولا

مرحلۀ تشخیص صغرا مربوط به عبد است. اگر عبد یقین دارد به اینکه«زید عالم»، ما بگوییم:

چون مولا یقین دارد«بانّه لیس بعالم لا یجب اکرامه ؟»، مولا که«اکرم کل عالم» را صادر کرده است، اگر گفت: «ایها العبد» اگر دیدی از بچه های من در حال غرق شدن در استخر هستند، حتما باید آنها را نجات بدهی و جان آنها را حفظ بکنی، حالا یک بچه ای در استخر مشغول غرق شدن است، مولا در ذهنش است که این بچۀ همسایه است، نه بچۀ خود مولا، امّا عبد با کمال وضوح و کمال یقین می داند که این بچۀ مولاست، و مولا در اینکه معتقد شده است که این بچۀ همسایه است اشتباه می کند، امّا دستور کلّی هم صادر کرده است که هریک از بچه های مرا در حال غرق شدن ملاحظه کردی، مبادا در حفظ جان آنها و نجات آنها کوتاهی بکنی، آیا در چنین موقعیّتی عبد می تواند به عذر اینکه مولا