سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 183

متعارضین، جریان دارد را اینجا پیاده می کنیم که آن قاعده اقتضای تساقط می کند می گوید: هردو دلیل متعارض از حجیت ساقط می شوند، ولو اینکه با فرض عدم تعارض، هردو اتصاف به حجیت دارند، اما در صورت تعارض، تساقط در کار است.

اگر حکم مسأله طبق قاعده، عبارت از تساقط شد، نتیجه این می شود اگر عالمی داشته باشیم که علاوۀ بر اینکه عالمیتش محرز است، فسق او نیز محرز است، یعنی مادۀ اجتماع مسلّم دلیلین است، لازمۀ تعارض و تساقط این است که نه«اکرم العلماء» در این مادۀ اجتماع پیاده بشود نه«لا تکرم الفساق» در این مادۀ اجتماع پیاده بشود.

نتیجه دلیل لفظی در اینجا نقش ندارد، و باید برای استفادۀ حکم این مادۀ اجتماع از اصول عملیه استفاده بکنیم که به اختلاف موارد، فرق می کند. اگر امر دائر بین وجوب و حرمت شد، اصل عملی عبارت از تخییر است، اگر دائر بین وجوب و عدم وجوب شد، اصل عملی عبارت از برائت است، برای اینکه شما شک دارید«هل یجب اکرامه أو لا یجب» اصاله البرائه حاکم است. این نسبت به مادۀ اجتماع مسلّم است.

عدم جریان اصل عملی با فرض عدم جریان یکی از دلیلین متعارضین

اما آنچه که در همین مورد، مربوط به بحث ماست آنجایی است که عالمیت زید را احراز کردیم، لکن فسقش برای ما مشکوک است شبیه همین بحث اصلی ما، اینجا دیگر جای رجوع به اصل عملی نیست، اگر یکی از دو دلیل متعارض در موردی نتوانست پیاده بشود، دلیل دیگری جریان پیدا می کند، وقتی که شما به علت اینکه شک دارید، که«زید فاسق أو لیس بفاسق» دستتان از«لا تکرم الفساق» کوتاه است برای اینکه این شبهۀ مصداقیۀ خود«لا تکرم الفساق» است، وقتی«لا تکرم الفساق» در اینجا پیاده نشد، «اکرم العلماء بلا معارض» در اینجا پیاده می شود و حکم می کند به لزوم اکرام زید عالم مشکوک الفسق، برای اینکه یک دلیل از دو دلیلین متعارضین پیاده می شود، چون موضوعش احراز شده و عالمیت، محرز است اما دلیل دیگر به علت عدم احراز موضوع، پیاده نمی شود.

پس نتیجه این می شود که اگر زید عالم و فاسق قطعی باشد اینجا برای حکمش باید رجوع به اصول عملیه شود. اما اگر عالم شد و مشکوک الفسق، اینجا جای تمسک به عام و جریان عموم«اکرم العلماء» و استفادۀ حکم این مورد از دلیل لفظی است. این در صورتی است که در متعارضین، مسألۀ تساقط را پیاده کنیم، همان قاعدۀ عقلیه ای که در متعارضین اقتضای تساقط می کند.