سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 185

واسطۀ وجود مرجح، بر«اکرم العلماء» تقدم پیدا کرد به طوری که مادۀ اجتماع را به طرف خودش جذب کرد، این کشف از این می کند که دائره مراد جدی«اکرم العلماء» ضیق تر از مراد استعمالی اش است. مراد استعمالی«اکرم العلماء» کل عالم است، مراد جدی آن هم عالمی است که«لم یکن فاسقا» و شما شک دارید که این«لم یکن فاسقا» اینجا تحقق دارد یا ندارد، لذا نه می توانید در مورد شک در فسق به دلیل«لا تکرم الفساق» مراجعه کنید و نه به دلیل«اکرم العلماء».

فرق بین ما نحن فیه که الان در آن هستیم و اصل مسألۀ مورد بحث اولی ما بعد از آن که هردو مشترکند در اینکه«لا تکرم» بر«اکرم العلماء» تقدم دارد، فقط در علت تقدم است، وجه تقدم فرق می کند، در«لا تکرم الفساق من العلماء» وجه تقدم، اقوائیت ظهور دلیل مخصص بود اما در اینجایی که«لا تکرم الفساق» است فرض کنید که وجه تقدمش موافقت با شهرت فتوائیه است، موافقت با کتاب الله است و مخالفت با عامه و علماء اهل تسنن است. علت تقدم فرق می کند اما بعد از آن که مسألۀ تقدم مطرح شد، عین ما نحن فیه می شود. اگر در ما نحن فیه زید عالم فاسق بود، جذب«لا تکرم الفساق من العلماء» می شد، اگر عالم مشکوک الفسق بود به هیچ کدام نمی توانستیم تمسک کنیم. اینجا هم همینطور است، در مادۀ اجتماع که هم علم احراز شده باشد و هم فسق احراز شده باشد، این جذب دلیل«لا تکرم الفساق» است به لحاظ مرجحی که در آن وجود دارد اما اگر عالم مشکوک الفسق شد، نه می توانیم به«لا تکرم الفساق» تمسک بکنیم، و نه به«اکرم العلماء» بعد از آن که محدوده مراد جدی کوچکتر از مراد استعمالی است به لحاظ تقدمی که برای«لا تکرم الفساق» وجود دارد. پس در متعارضین هم در عامین من وجه مسأله این چنین است.

بررسی دخول عامین من وجه در باب متعارضین

یک فرض سومی هم در اینجا مطرح است که«اکرم العلماء و لا تکرم الفساق» نه از مصادیق مسألۀ اجتماع امر و نهی باشد و نه از مصادیق متعارضین باشد، که مسائل و قواعد باب تعارض در آنجا پیاده شود بلکه داخل در متزاحمین باشد، که فرق بین تزاحم و تعارض را در کفایه و کتب دیگر ملاحظه کرده اید. تزاحم در آن جایی است که مقتضی و ملاک حکم در هردو طرف وجود دارد، منتها در مقام امتثال، امکان اجتماع وجود ندارد چه هردو حکم، حکم وجوبی باشد مثل اینکه دو غریق در آب افتاده اند و مشغول غرق شدن هستند که«انقذ الغریق» اقتضاء می کند، که باید هردوی آنها انقاذ بشوند، لکن شمای مکلف در رابطۀ با قدرت، قدرت ندارید که هردوی آنها را نجات دهید اما ملاک که عبارت است از حفظ نفس محترم است، در هردو وجود دارد اما از نظر عمل قدرت بر جمع