سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 187

پیاده شدن در اینجا را ندارد.

در نتیجه اگر ما در متزاحمین، دو حکم فعلی بتمام معنی قائل شدیم، در آن مادۀ اجتماع مسلّم آن مسألۀ اهم و مهم یا تخییر مطرح است اما آنجایی که یکی از دو عنوان پیاده شده است قطعا یا شمول عنوان دیگر مشکوک است که لامحاله حکم فعلی مطابق عنوان معلوم پیاده می شود، یا چون احراز عنوان متعلقش نشده است حکم دیگری صلاحیت پیاده شدن ندارد و در نتیجه این فرض هم یکی از مواردی می شود که تمسک به عام در شبهۀ مصداقیه جواز پیدا می کند و امکان پیدا می کند.

نتیجۀ تبعیت حکم فعلی از مقتضی اقوا

آخرین فرض در تنبیه اول این است: اگر ما در متزاحمین بگوییم: ولو اینکه هردو مقتضی وجود دارد، لکن حکم فعلی فقط تابع آن مقتضی اقواست، اما به مقتضی غیراقوا فقط یک حکم انشائی تعلق گرفته است و دیگر فعلیت ندارد. اینطور نباشد که در متزاحمین، دو حکم فعلی به آن نحوی که در ترتب مطرح بود، مطرح باشد بلکه در متزاحمین، یک حکم هست که آن حکم هم همان حکمی است که بر وفق مقتضی اقواست اما در طرف مقابل، جنبۀ شأنیت و انشائیت مطرح است دیگر اتصاف به فعلیت ندارد. اگر اینطور شد، با فرض اینکه مقتضی اقوا در رابطۀ با«لا تکرم الفساق» است از هرنظر که اقوائیت در آن وجود داشته باشد، که لازمۀ این اقوائیت، این است که در مادۀ اجتماع که هم عالمیت احراز شده است و هم فسق احراز شده است ما مجبوریم«لا تکرم الفساق من العلماء» را بگیریم برای اینکه او دارای مقتضی اقواست و حکم فعلی هم تابع مقتضی اقواست. اما در ما نحن فیه یعنی عالم مشکوک الفسق روی این مبنا چگونه برخورد کنیم، عالم است و مشکوک الفسق، مقتضای«لا تکرم» هم اقواست بطوری که در مادۀ اجتماع، مادۀ اجتماع جذب«لا تکرم الفساق» خواهد بود. اگر اینطور شد، باز این مثل اصل مسألۀ ما می شود، یعنی نمی توانیم در شبهۀ مصداقیه به «اکرم العلماء» تمسک کنیم برای اینکه درست است که«اکرم العلماء» از نظر حکم انشائی عمومیت دارد، اما در رابطۀ با فعلیت محدودیت دارد و فعلیت آن در مورد عالم غیرفاسق است. شبیه آنچه که در ما نحن فیه می گفتیم که دائره مراد جدی محدود است اینجا هم در رابطۀ با فعلیت می گوییم: دائرۀ فعلیت محدود است. «اکرم العلماء» می گوید: من فعلیت دارم اما نه نسبت به«کل عالم» بلکه نسبت به عالم غیرفاسق. پس حالا که شما شک دارید که«انه عالم فاسق أو لیس بفاسق» همان طوری که نمی توانید به«لا تکرم الفساق» تمسک بکنید، به«اکرم العلماء» هم نمی شود تمسک کرد برای اینکه فعلیت آن اخص از مفاد انشائیت اوست. در مفاد انشائی، عمومیت دارد اما در جنبۀ فعلیت، عنوان