سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 193

بین اینکه سیده و قریشیه است یا اینکه غیرسید و غیرقرشی است که ثمره اش هم در باب حیض ثابت می شود، یک دلیل عامی هست که می گوید: هر زنی خون حیض را تا پنجاه سالگی رؤیت می کند، و بعد از پنجاه سال، «لیس بحیض» یک مخصّص منفصلی دارد می گوید: «المرأه القرشیّه» اگر بعد از پنجاه سال هم خون ببیند، تا شصت سال محکوم به حیضیت است. اگر ما در یک مرئه ای که عنوان مرئه بودنش مسلّم است، شک داریم که«انّها قرشیّه ام لا» مرحوم آخوند می گویند که ما اینجا یک استصحاب عدم ازلی داریم به نام استصحاب عدم قرشیت و به کمک این استصحاب ثابت می کنیم که«هذه المرأه لا تکون قرشیه» هم آن دلیل شصت سال را کنار می زنیم و هم دلیل عام پنجاه سال را پیاده می کنیم. اینجا نظر مرحوم آخوند خیلی وسعت دارد، هم راجع به اصل مطلب که به کمک استصحاب، عزل و نصب می کنیم و هم دایره استصحاب را توسعه داده اند، فرموده اند: لازم نیست که مثل استصحاب های معمولی، حالت سابقۀ متیقنه یک روز، یک سال، یک ماه قبل را داشته باشد بلکه اگر به صورت عدم ازلی هم باشد، ما استصحابش را جاری می کنیم و عزل و نصب را به کمک این استصحاب پیاده می کنیم.

نظر محقق عراقی ره در مسألۀ تمسک به اصل عدم ازلی

در مقابل ایشان، مرحوم محقق عراقی الشیخ ضیاء الدین، آن فحل علم اصول است، به طور کلی نقطۀ مقابل مرحوم آخوند قرار گرفته اند. ایشان می فرمایند که حتی در استصحاب عدم فسق که استصحاب معمولی است، نه استصحاب عدم ازلی، در همین استصحاب، شما استصحاب را جاری کنید، اما این استصحاب فقط اثر عزلی دارد یعنی دلیل مخصّص را کنار می زند، نمی گذارد«لا تکرم الفسّاق من العلماء» پیاده شود، اما هیچ گونه اثری روی پیاده شدن«اکرم کل عالم» ندارد. شما به استصحاب عدم فسق می گویید: اکرام این، حرمت ندارد، «لا تکرم الفسّاق» اینجا پیاده نمی شود، اما اینکه«اکرم کل عالم» به عنوان یک دلیل الزامی که ایجاب می کند اکرام هر عالمی را، اینجا پیاده شود، به هیچ وجه شما نمی توانید آن را اینجا پیاده کنید. پس مرحوم محقق اراکی نقطۀ مقابل مرحوم آخوند قرار گرفته است و از مسألۀ غزل و نصب، نصبش را به طور کلی منکر است، فقط استصحاب همین دلیل مخصّص را کنار می زند.

تفصیل بین استصحاب عدم ازلی و غیر آن

یک قول سومی هست که آن قول به تفصیل است و آن قولی است که سیدنا الاستاذ الامام(ره) این