سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 20

«اکرم کلّ عالم» می گوییم: در نتیجه استفاده می کنیم که دلالت«اکرم کلّ عالم» بر عموم هیچ متوقف بر مقدمات حکمت و اطلاق نیست که هر عمومی دنبالۀ اطلاق باشد و متوقف بر اطلاق باشد. چنین مسأله ای وجود ندارد.

بیان استاد از فرمایش محقق حائری ره

لکن در عین حال این بیان، بیان قابل قبولی نیست. شما می گویید: عنوانی را که مولا موضوع حکمش قرار داده است، ملازم با این است که مولا روی این عنوان تکیه کرده باشد، می گوییم: این فرمایش شما درست است این حرفی نیست که کسی بتواند انکار کند. لذا در«اکرم کلّ رجل» نسبت به مرئه و خروج مرئه و عدم مدخلیتش در موضوع حکم، کاملا این استفاده را می کنیم.

اما مسألۀ عالم که به عنوان یک قید برای رجل مطرح است، دو مطلب اینجا داریم، چطوری جواب بدهیم ؟ یک مطلب این که کلمۀ کلّ خودش از اوّل اعلام می کند می گوید: من تابع سعه و ضیق مدخول هستم، اگر مدخول من رجل فقط باشد؟ من دلالت بر استیعاب افراد طبیعت رجل دارم، اگر مدخول، رجل عالم باشد؟ من دلالت بر استیعاب افراد طبیعت رجل مقیدۀ به علم می کنم. برای من فرقی نمی کند، من وضع شده ام«للدلاله علی الاستیعاب افراد المدخول» اما این که مدخول چیست ؟ آن را دیگر من نمی توانم تعیین کنم. این تابع این است که شما از راه دیگری استفاده کنید که مدخول در کلام مولا آیا طبیعت مطلقه است ؟ یا طبیعت مقیدۀ به علم است ؟ این یک مطلب است که با مراجعۀ به کلمۀ کلّ این پاسخ به ما داده می شود.

مطلب دوم این است که ما نمی دانیم که موضوع عبارت از چیست ؟ به عبارت دیگر خدمت این محقق بزرگوار مرحوم محقق حائری عرض می کنیم که بله، اگر یک عنوانی در موضوع اخذ شود، می فهمیم که آن عنوان اصالت و موضوعیت دارد و مولا رویش تکیه کرده است، اما تردید ما در این است که آیا آن عنوان متعلق حکم مولا عبارت از کلّ رجل یا کلّ رجل عالم است ؟ این را ما از غیر طریق مقدمات حکمت از کجا استفاده کنیم که عنوان دیگر قید عالمیت هیچگونه در آن دخالت ندارد؟ در حقیقت مقایسه نکنیم بین عنوان مرئه و بین عنوان عالمیت. عنوان مرئه را از نفس کلمۀ رجل که مولا در موضوع حکمش اخذ کرده ما خروج رجل را استفاده می کنیم.

اما این که عالمیت هم علاوۀ بر رجولیت هیچگونه نقشی در موضوع ندارد، این را از چه راهی استفاده کنیم ؟ اگر مقدمات حکمت دروغ باشد و استفادۀ اطلاق از طریق مقدمات حکمت امر ناتمامی باشد، ما اینجا مواجه هستیم با کلام مولا که گفته: «اکرم کلّ عالم» اما احتمال می دهیم که