سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 215

بعد هم ان شاء الله قضایای سلبیه لکن در همین قضیه و قضایای موجبۀ حملیه یک تقسیمی مطرح است و آن این است که قضایای حملیه، گاهی مستقیمه و یا به تعبیر دیگر غیر مؤوله الی الحذف است، اکثریت قضایای حملیه را این قسمت از قضایای حملیه تشکیل می دهد، لکن یک درصدی هم در قضایای حملیه وجود دارد که از آن تعبیر می کنند به قضایای حملیه مؤوله با همزه یعنی نیاز به تأویل دارد و نیاز به تقدیر دارد و نیاز به حذف دارد. حالا یک به یک ما اینها را ملاحظه می کنیم.

در قسم اول که قضایای حملیه مستقیمه است، می گویند که قضیه حملیه یا حملش اولی ذاتی است و یا حملش شایع صناعی است. در قضیه حملیۀ به حمل اولی ذاتی که یک اختلافی در سعه و ضیق آن مطرح است که آیا قضیۀ حملیه به حمل اولی ذاتی در آنجایی است که موضوع و محمول فقط در ماهیت متحد باشند ولو اینکه در مفهوم بین آنها مغایرت باشد یا اینکه نه حمل اولی ذاتی اختصاص دارد به آنجایی که اتحاد موضوع و محمول اتحاد در عالم مفهوم باشد که اگر در مفهوم اتحاد داشته باشند، لامحاله در ماهیت هم متحد هستند و لامحال در وجود هم متحد هستند؟ ثمره این اختلاف در قضیه«الانسان حیوان الناطق» معلوم می شود که انسان و حیوان الناطق اینها اتحادشان اتحاد ماهوی است، یعنی ماهیت انسان همان حیوان الناطق و حیوان الناطق ماهیتا همان انسان است.

اما از نظر مفهوم لعل بین اینها اتحادی وجود نداشته باشد و به لحاظ اینکه ما خیلی از اوقات کلمه انسان را می شنویم و هیچ در ذهنمان حیوان الناطق نمی آید و این مردم کوچه و بازار که با منطق و با جنس و فصل هیچ گونه آشنایی ندارند، کلمۀ انسان را می شنوند و معنی انسان را درک می کنند، اما هیچ سنخیت و آشنایی با حیوان الناطق ندارند، لکن این اختلاف در آن حیثی که ما داریم، بحث می کنیم در این حیث فرقی نمی کند و در قضیه«الانسان حیوان الناطق» یا بالاتر قضیه«الانسان انسان» یا«الانسان بشر» آنجایی که مترادفین در کار باشد، آیا در این قضایا ما در صدق قضیه بودن و قضیه حملیه بودن آن هم بهترین و روشنترین مصداق قضیه حملیه بودن ما تردیدی داریم ؟ ما می توانیم بگوییم«الانسان حیوان الناطق لیس بقضیه حملیه» یا اینکه این در رأس قضایای حملیه واقع شده است.

معنای قضیۀ حملیه به حمل شایع صناعی

قضیه«الانسان حیوان الناطق» را به عنوان حدّ تام مطرح می کنند که مشتمل بر جنس قریب و فصل باشد و این مهمترین حد و تعریفی است که در منطق برای ما ذکر کرده اند، سؤال می کنیم که آیا این قضیه حملیه ای که روشن ترین مصادیق قضیه حملیه است چه نسبتی بین انسان و حیوان الناطق