سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 217

فی الوجود» بطوری که ما در خارج که ملاحظه می کنیم، اینطور نیست که یک زیدی داشته باشیم یک قائمی داشته باشیم بله، وقتی که زید را شما در خارج قائما ملاحظه می کنید، دوچیز هستت در خارج: یکی زید است و یکی قیام است و زید از مقوله جوهر است و قیام از مقوله عرض است، اما بحث این است که شما قیام را که حمل بر زید نکردید و اگر بخواهید قیام را حمل بر زید بکنید این قضیه حملیه مجازیه است مثل زید عدل می ماند. «زید عدل قضیه حملیه اما لیس بحملیه حقیقیه» بلکه به صورت مجاز و تسامح شما قضیه زید عدل را مطرح می کنید. پس آنکه در خارج وجود دارد، زید است و اتصاف به قیام است و ما قبول داریم که بین زید و بین قیام مغایرت است و بین آنها ارتباط و اتصافی تحقق دارد. اما قضیه حملیۀ شما زید قیام نیست قضیه حملیه شما زید قائما است و قائم همان زید است و بین زید و قائم هیچگونه مغایرت و اثنینیتی وجود ندارد که بین اینها نسبتی وجود داشته باشد لذا در قضایای حملیه مستقیمه یعنی آنهایی که نیاز به تأویل و تقدیر ندارد هرچه شما حساب بکنید و بخواهید روی عنوان صحیح و تعبیر صحیح مسئله را مطرح بکنید هیچ گونه نسبتی در کار نیست و لذا مرحوم آخوند هم در باب مشتق آنجایی که ملاک حمل را بیان می کند، می خواهد فرق بین مشتق و مبدأ را بیان بفرماید به مناسبت می فرمایند که«ملاک الحمل هو الاتحاد و الهو هویه» ملاک حمل این است که بگوییم بین موضوع و محمول یگانگی تحقق دارد و بتوانیم بگوییم این او هست و موضوع همان محمول است و زید همان قائم و همان عادل است پس ملاک حمل اتحاد و هو هویه است و اتحاد و هو هویه منافات با نسبت دارد و نسبت متقوم به اثنینیت است و ملاک هم اتحاد هست و نسبت متوقف بر اثنیت است. چطور می شود بین این دو بتوانیم جمع کنیم.

اشکال استاد به مرحوم آخوند ره در ملاک حمل و اتحاد

لذا این اشکال به مرحوم آخوند وارد است که شمایی که به صراحت در باب مشتق ملاک حمل را اتحاد و هو هویه قرار دادید، چرا در بعضی از موارد دیگر کفایه پای نسبت را پیش می کشید و پای ترکب قضیه را من ثلاثه الاجزاء پیش می کشید و از جمله در مباحث اولیه کفایه در آنجایی که می گوید: «زید لفظ » و مقصودش از زید شخص همین زیدی است که تلفظ به او کرده است، چون می تواند اراده صنف بکند و می تواند اراده مثل بکند و می تواند اراده نوع بکند و یک موردش هم آنجایی است که زید را بگوید و اراده بکند شخص همین زیدی را که خودش تلفظ به او کرده است و محمول لفظ را بر او بار بکند و آنجا یک اشکالی صاحب فصول کرده است، در این قسم صاحب فصول می فرماید که این زیدی را که شما مبتدا قرار می دهید و اراده می کنید شخص این زید را و لفظ