سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 218

را بر او حمل می کنید آیا این زید«له دلاله ام لا؟» دال و مدلول اینجا وجود دارد یا ندارد؟

تغایر اعتباری بین دال و مدلول

اگر دال و مدلول وجود دارد لازم می آید که این زید هم خودش دال باشد و هم خودش مدلول باشد و اتحاد دال و مدلول تحقق پیدا می کند و این مستحیل است و اگر بگوییم که این زید وقتی که مراد شخص خودش هست دیگر«فاقد للدلاله، لا یکون دالا علی شیء» اگر مدلول نداشته باشد «یلزم ترکب القضیه من جزئین عن نسبه و المحمول» دیگر قضیه موضوع ندارد برای اینکه شما لفظ زید را گفتید و از لفظ زید چیزی را اراده نکردید و دلالتی در کار نیست و آنجا مرحوم آخوند برای اینکه جلوی اشکال صاحب فصول را بگیرند و مسئله ترکب قضیه را«الثلاثه الاجزاء، الموضوع و النسبه و المحمول» حفظ بکنند، می فرمایند: هیچ مانعی ندارد که این زید هم خودش دال باشد و هم خودش مدلول باشد، منتها تغایر بین دال و مدلول لازم نیست که یک تغایر حقیقی و واقعی باشد یک تغایر اعتباری است. می گوییم که این زید«بما انه لفظ صدر من المتکلم یکون دالا و بما انّ شخصه و نفسه مراد یکون مدلولا» از راه تغایر اعتباری بین دال و مدلول آن مسئله مسلم تقریبا بین صاحب فصول و دیگران را حفظ می کنند که«القضیه مرکبه من ثلاثه الاشیاء: الموضوع و المحمول و النسبه» و همینطور در بحث موارد دیگر هم صحبت از نسبت به وجود می آید در کلام مرحوم آخوند، آنوقت به ایشان عرض می کنیم که چطور شد که شما یک جا می گویید، قضیه مترکب از ثلاثه الاجزاء هست و یک جزئش عبارت از نسبت است و نسبت هم متوقف بر اثنینیت است و از آن طرف در باب مشتق می گویید«ملاک الحمل الاتحاد و الهو هویه». اتحاد هو هویه چطور می تواند با نسبتی که متوقف بر اثنینیت است، اجتماع پیدا کند و جای این اشکال نیبست که کسی بگوید این نسبتی که در قضایا به حسب نظر اینها مطرح است، این نسبت را در قضیه لفظیه می خواهند بگویند مطرح است بگویند فرق است بین زید قائم به صورت قضیه حملیه و بین اینکه انسان بگوید که زید قائم است بدون اینکه تشکیل قضیه حملیه بدهد در زید قائم یک اضافه ای وجود دارد که در زید قائم آن اضافه تحقق ندارد. شاید نظر اینها این باشد که در خود قضیه لفظیه عنوان نسبت تحقق دارد فقط ، لکن جواب این حرف را ما به عنوان مقدمه عرض کردیم که قضیه لفظیه و قبل از قضیه لفظیه، قضیه معقوله هردوی اینها آینۀ واقع و حاکی از واقعیت است و ما در مقام بررسی باید واقعیت را ملاحظه کنیم و این الفاظ حکایت از آن واقعیت می کند و این قضیه معقوله متصوره در ذهن متکلم حکایت از آن واقعیت است و تصور آن واقعیت است وقتی که ما در واقعیت غیر از اتحاد و هو هویه چیز