سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 221

زید، موضوع است و دلالت بر نسبت می کند، قیام هم یک امری است که خارج از ماهیّت و حقیقت زید است، گاهی عارض زید می شود و گاهی نمی شود، این طور نیست که حتی لازم زید باشد، در این طور قضایا با قطع نظر از مؤول الیه مسأله نسبت به حسب ظاهر وجود دارد. اما با توجه به آن مؤول الیه که عنوان«حاصل، ثابت، کائن» و امثال ذلک باشد، با توجه به آن اینها هم فاقد نسبت است، برای این که بین زید و بین«کائن له القیام» مغایرتی به حسب خارج و واقعیت، وجود ندارد.

بعضی از مسائل و تعابیری که در معانی بیان و منطق مطرح است و تمام اینها در رابطۀ با قضیه، عنوان نسبت را به کار بردند، با ملاحظۀ واقعیت، باید در همۀ اینها یک نوع تصرف کنیم و کلمۀ نسبت را اگر به معنی حقیقی باشد که ظاهر اینها این است که به معنای حقیقی، کلمۀ نسبت را به کار بردند، ما باید در اینها دخل و تصرف کنیم. از جمله این که وقتی می خواهند خود قضیه را برای ما معنا کنند که اصلا قضیه کدام است ؟ و معنای قضیه و تعریف قضیه چیست ؟ می گویند: قضیه آن است که مشتمل باشد بر یک نسبت تامه ای که«یصح السکوت علیها» دارای یک نسبت تامه ای باشد؛ وقتی که مستمع شنید، دیگر حالت انتظاری برای او وجود ندارد. مثلا بین«زید قائم» که عنوان قضیه دارد و بین«زید القائم» که صفت و موصوف است، فرقش همین است که«زید قائم» مشتمل بر یک نسبت تامه ای است، وقتی که مخاطب و مستمع می شنود، مطلبی را استفاده می کند«و یصح السکوت علیها» دیگر نیازی ندارد به این که از متکلّم سؤالی کند و پرسشی داشته باشد، اما به خلاف«زید القائم» آن هم مشتمل بر نسبت هست، اما نسبتش یک نسبت تامه ای که«یصح السکوت علیها» باشد، نیست. لذا مستمع حالت انتظاری دارد که«زید القائم» بر چه کسی می خواهد حمل شود، چه بلائی به سرش آمده، چه خصوصیت محمولی در آن وجود دارد؟ پس در تعریف قضیه، باز می بینیم که مسأله نسبت را می آورند و توصیف می کنند نسبت را به تمامیّت، نسبت تامه ای که«یصح السکوت علیها».

این مطلب با راهی که ما در آن وارد شدیم و با مطالبی که در درس قبلی بیان کردیم، قابل تطبیق نیست.

حکایت تصوریه و تصدیقیه

لذا مجبوریم بگوییم: فرق بین«زید قائم» و«زید القائم» که منتظر محمولش هست، در این جهت است که«زید قائم» حکایت می کند از واقعیّت به نحو حکایت تصدیقیّه. اما«زید القائم» حکایت از واقعیت دارد، حکایت از واقعیتش مثل حکایت زید به تنهایی، از واقعیت زید است. زید به تنهایی، اگر مخاطب کلمۀ زید را شنید، به معنی زید انتقال پیدا می کند، اما این انتقالش، انتقال