سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 223

قائم» این«یکون فی اخباره کاذبا» منتها چون معتقد بوده است به قیام زید، «لا یکون هذا الکذب محرما علیه» چون خودش معتقد به عدم کذب بوده است، این اعتقاد آن را از دائرۀ حرمت کذب بیرون می برد، نه این که خبرش را از دائرۀ کذب به طور کلی خارج کند، آنجا می گویند: ملاک صدق و کذب مسأله مطابقت با واقع و عدم مطابقت با واقع است.

اما در مقام تعبیر، همان طوری که در مطول از سابق در ذهن ما هست این گونه تعبیر می کنند، می گویند: قضیۀ صادقه: آن است که«أن تکون لنسبتها واقع تطابقه». قضیۀ صادقه: آن است که برای نسبتش یک واقعیتی باشد و این نسبت مطابق با آن واقعیت باشد، در مقابل قضیۀ کاذبه: آن است که«أن یکون لنسبتها واقع اما لا تطابقه». این نسبت در قضیه با آن واقعیت به هیچ وجه مطابقت ندارد. اینجا هم می بینیم کلمۀ نسبت را مطرح کرده اند، لکن حل این معضله اینجا خیلی آسان است، ملاک صدق و کذب، این است که اتحادی را که قضیه بر آن دلالت می کند، ببینیم آیا در واقعیت هم این اتحاد وجود دارد یا ندارد؟ وقتی که متکلّم می گوید: «زید قائم، یحکی عن اتحاد زید مع عنوان القائم و مع طبیعه القائم فی الوجود الخارجی» ملاک صدقش این است که آیا در واقع بین زید و بین قائم اتحاد وجودی هست یا نه ؟ اگر دیدیم که این حکایت صددرصد مطابق با واقعیت است، این«یخبر بالاتحاد و الاتحاد موجود فی الواقع فهی قضیه صادقه». اما اگر دیدیم که این متکلم اخبار به اتحاد می کند، اما در واقع بین زید و بین قائم هیچ گونه اتحاد وجودی تحقق ندارد، می فهمیم که«هذه قضیه کاذبه» تازه این راهی را که به همین مقدار طی کردیم این در قضایای حملیۀ موجبه بود.

عدم نسبت در قضایای سلبیه

بحثی هم در قضایای حملیۀ سالبه داریم. در قضایای حملیۀ سالبه هم همان دو قسمی که در قضایای حملیۀ موجبه بود، اینجا هم همین طور است؛ یعنی آنجا«زید قائم» داشتیم و اینجا«زید لیس بقائم» داریم، آنجا«زید له القیام» داشتیم که از آن تعبیر به حملیۀ مؤوله می کردیم، اینجا«زید لیس له القیام» داریم، قضیۀ سالبۀ مؤوله است. البته سالبه یک تقسیمات دیگری دارد که بعد ان شاء الله ذکر می کنیم. فعلا بحث ما در قضایای حملیۀ سالبه روی این معنا است که آیا در اینها نسبت تحقّق دارد یا ندارد؟ اول، اشکال به آنهایی است که قضیه را معنا می کنند که مشتمل بر نسبت تامه ای باشد که«یصح السکوت علیها». حالا می گوییم: سلمنا که در قضایای حملیۀ موجبه نسبت تحقق دارد، در قضایای حملیۀ سالبه، نسبت کجاست ؟ «زید لیس بقائم»، دارید شما اتحاد بین زید و قائم را نفی می کنید، اتحاد بین زید و عالم را سلب می کنید، حتی در آن قضایای مؤولۀ موجبه مثل«زید له