سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 227

عدمی فرض شده باشد مثل اینکه بگویید: «زید لا قائم» این عبارت است از موجبۀ معدوله و در سالبه اش هم همینطور است مثل: «لیس زید بلا قائم».

در اینجا یک سؤالی به ذهن می رسد و آن سؤال این است که بین موجبۀ معدوله المحمول و بین سالبۀ محصّله چه فرقی وجود دارد؟ اگر شما گفتید: «زید لا قائم» که از آن به موجبۀ معدوله المحمول تعبیر می کنید یا اینکه بگویید: «لیس زید بقائم» از نظر مفاد و از نظر مدلول قضیه چه فرقی بین این دو هست ؟

فرق بین موجبۀ معدوله المحمول و سالبۀ محصّله

اولا یک جهتی را ما در دنبال این تقسیم عرض می کنیم که قضایای موجبه همه جا و به هر صورتی و به هر قسمی، نیاز به ثبوت موضوع و وجود موضوع دارد برای همان قاعده ای که از آن به قاعدۀ فرعیت تعبیر می شود که معنی قاعدۀ فرعیت این است که«ثبوت شیء لشیء فرع ثبوت المثبت له» ولو اینکه این ثبوت به نحو اتحاد باشد که در قضایای حملیۀ ایجابیه مطرح است. پس اگر شما قضیه را به صورت«زید لا قائم» مطرح کردید، این توقف بر وجود زید دارد، نمی شود این قضیۀ موجبه بدون وجود موضوع، تحقق پیدا کند، اما اگر گفتید: «لیس زید بقائم» - همانطوری که در همین بحث ان شاء الله این جهت فرق را بحث می کنیم - سالبۀ محصّله با انتفای موضوع هم صادق است.

یعنی سالبۀ محصّله می سازد با اینکه زید باشد و اتصاف به قیام و اتحاد با قائم نداشته باشد و هم می سازد با اینکه زیدی نباشد تا اینکه اتحاد با قائم داشته باشد. پس مسألۀ«لیس زید بقائم» به صورت سلب تحصیلی با انتفای موضوع هم صادق است اما«زید لا قائم» به نحو موجبۀ معدوله، امکان ندارد بدون وجود موضوع، صادق باشد.

علاوه؛ یک فرق معنوی بین اینها وجود دارد که این فرق معنوی را ما حتی در تعبیرات فارسی خودمان هم ملاحظه می کنیم و نوع تعبیرات ما در موارد فرق می کند به اعتبار شدت و ضعف و قوت و ضعف. ما می بینیم تعبیراتمان مختلف است. یک وقت مثلا می خواهیم از یک کسی تعبیر کنیم به اینکه این چیزی ندارد، پولی و سرمایه ای ندارد، می گوییم: "فلان کس پولدار نیست یا پول ندارد".

یک وقت است که تعبیر می کنیم که "فلان کس نادار است، ندار است" .به تعبیر عرفی خودمان وقتی که می گوییم: زید، ندار است، یعنی نادار است. معنایش این است که آن شدت ارتباط بین زید و فقر را مطرح کردیم. می خواهیم بگوییم که بین زید و بین ناداری، یک اتحاد و هو هویتی در کار است همانطوری که در ناحیۀ مثلا«زید انسان» شما می گفتید: بین زید و انسان، یک اتحاد و هو هویتی