سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 228

تحقق دارد، نه اینکه بخواهیم استمرار و دوام و همیشگی را در قضایا مطرح کنیم ولی بالاخره مسألۀ اتحاد و هو هویت، یک مسأله ای است که شدّت ارتباط بین موضوع و محمول را افاده می کند.

اما در قضایای سلبیه که دیروز عرض کردیم: روی مبنای ما، نفی اتحاد و هو هویت می کند و در بعضی از موارد هم نفی نسبت می کند به حسب ظاهر، شما می خواهید بگویید: بین زید و بین پول، نسبتی وجود ندارد. این نسبت وجود نداشتن، یک مرتبۀ ضعیفه ای را دلالت می کند به خلاف اینکه بخواهید بگویید: بین زید و ناداری، یک اتحاد هو هویتی برقرار شده که این مرحلۀ کاملۀ فقر و مرتبۀ قویۀ فقر را افاده می کند و این برحسب ارتکازات خودمان در موارد مختلف تعبیراتمان می بینیم، فرق دارد. مثلا در یک جوانی که انحرافات متعدد زیادی می بینیم، دست از انحرافات خودش هم بر نمی دارد، در مقام تعبیر می گوییم: فلان جوان نااهل است. قضیه را به صورت قضیۀ موجبۀ معدوله عنوان می کنیم. روی همان ارتکازی که خودمان داریم می خواهیم بگوییم: بین این جوان و عدم اهلیّت، یک نوع ارتباط و هو هویتی تحقق دارد و در نتیجۀ مرتبۀ کاملۀ عدم اهلیّت در او تحقق دارد.

پس«لیس زید بقائم» با«زید لا قائم» این فرق را دارد، با اینکه این«لیس» دارد آن هم«لا» دارد، به نظر نمی رسد که خیلی فرق معنوی بین اینها وجود داشته باشد لکن فرق معنوی بین موجبۀ معدوله و سالبۀ محصّله وجود دارد.

مسألۀ معدوله در سالبه هم تصور می شود اینطور نیست که سالبه منحصر به سالبۀ محصّله باشد، سالبۀ معدوله هم داریم می گویید: «لیس زید بلا قائم». یا در آن مثال می گویید: فلان جوان«لیس بنا اهل» این جوان، جوانی نیست که نااهل باشد و بین او و عدم اهلیّت، یک نوع اتحاد و هو هویتی تحقق داشته باشد. پس در حقیقت قضیه چه موجبه باشد و چه سالبه باشد، گاهی محصّله است و گاهی معدوله. مجموعا چهار قسم شد.

موجبۀ سالبه المحمول

یک قسم پنجمی هم اینجا وجود دارد که به حسب ظاهر این قسم را در خصوص قضایای موجبه ذکر کرده اند که موجبه را سه قسم کرده اند: موجبۀ محصّله، موجبۀ معدوله، سوم موجبۀ سالبه المحمول است که عبارت از آن موجبه ای است که محمولش یک قضیۀ سالبه است. خود محمول عبارت از قضیۀ سالبه است و با کلمۀ هو و امثال ذلک این مجموع قضیۀ سالبه با این موضوع ارتباط پیدا می کند مثل اینکه فرض کنید انسان وصف کسی را شنیده است که«مثلا لیس بمجتهد» اما نمی داند که آن کس کیست ؟ بعد متکلم در مقام اخبار می گوید: «زید هو الذی لیس بمجتهد» آنکه