سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 24

این معنا قبلا محرز است که حکم به طبیعت مطلق شده است، حکم به ماهیت متعلق شده است، همان ماهیتی که گفتیم: هیچگونه نظارتی نسبت به افراد و مصادیق در آن وجود ندارد، حتی لفظ انسان معنا ندارد یک کسی بگوید: «یدل علی زید، یدل علی عمرو».

اگر بگوید: «ینطبق و یتحد مع زید» این یک معنای صحیحی است. اما اگر گفت: «یدل علی زید» اینجا سؤال می شود که به چه دلالتی لفظ انسان دلالت بر زید می کند، آیا به دلالت مطابقه ؟ یعنی موضوع له لفظ انسان، زید است ؟ این که امر باطلی است. آیا به دلالت تضمن یعنی زید جزء معنا و ماهیت انسان است ؟ این هم که معنا ندارد، به دلالت التزام آیا زید ملازم معنای انسان است ؟ لازم معنای انسان که نیست، فقط فرد انسان است و انسان اتحاد با زید پیدا می کند، آن هم اتحاد در وجود خارجی که ما از قضیۀ حملیه اش تعبیر به حمل شایع صناعی می کنیم. «زید انسان» می گوییم: «قضیه حملیه بالحمل الشایع الصناعی الذی ملاکه الاتحاد وجودا» این معنای قضیۀ حملیه است.

پس وقتی مولا می گوید: «اعتق الرقبه» ما اصلا حق نداریم پا را از دائرۀ طبیعت بیرون بگذاریم.

چیزی که اشعار و دلالت داشته باشد که پای افراد و نظارت و دلالت بر افراد مطرح است، اصلا وجود ندارد. در بحث تعلق اوامر و نواهی به طبایع، این را ثابت کردیم و مفصل بحث کردیم که عالم تعلق امر غیر از عالم امتثال و موافقت است. عالم تعلق امر همان عالم طبیعت و ماهیت است. اما عالم موافقت و امتثال، عالم وجود است و تا زمانی که صلاه وجود خارجی پیدا نکند هیچگونه موافقتی نسبت به«اقیموا الصلاه» تحقق پیدا نکرده است که در آن بحث، ما مفصل این معنا را ذکر کردیم.

پس در«اعتق الرقبه» که پای مسألۀ اطلاق و تقیید مطرح است و مجرای اطلاق و تقیید است، اصلا این مجرا نفس طبیعت است. قبل از اطلاق و تقیید«اصل کون الطبیعه متعلقه للحکم» محرز است. منتها امر دائر بین این است که آیا طبیعت مطلقه متعلق حکم است ؟ یا طبیعت مقیدۀ به قید ایمان ؟ اگر مقدمات حکمت و شرائط جریان اطلاق وجود داشته باشد، ما از راه مقدمات حکمت استفاده می کنیم که آن طبیعت متعلقۀ حکم طبیعت مطلقه است. اما اگر یکی از مقدمات حکمت ناقص باشد و کمبودی از آن نظر وجود داشته باشد، ما به حال تردید می مانیم. اما تردید در چه ؟ نه در این که طبیعت، متعلق امر است، تردید در اطلاق و یا تقیید که آیا«مطلق الرقبه» مأموربه است یا رقبۀ با قید ایمان و با وصف ایمان ؟

تفاوت متعلق حکم در مطلق و عام

پس در حقیقت مجرای اطلاق و تقیید و محدودۀ اطلاق و تقیید آنجایی است که اصل تعلق حکم