سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 240

شرط کرده اند، و آن این است که قضیۀ متیقنۀ و قضیۀ مشکوکه باید کاملا اتحاد و وحدت داشته باشد، فقط متیقن بودن و مشکوک بودنش به لحاظ زمان سابق و زمان لاحق است، اما خود قضیه موضوعا و محمولا باید کاملا اتحاد داشته باشد. «هذا الثوب کان نجسا» و الان نجاست«هذا الثوب تکون مشکوکه»، بین حالت سابقه و حالت لاحقه در عنوان«کان» و«الان» فقط اختلاف هست، او به حسب زمان سابق متیقن است، و همان به حسب زمان لاحق و فعلی مشکوک است. پس باید در جریان استصحاب بین قضیتین المتیقنه و المشکوکه کاملا موضوعا و محمولا اتحاد وجود داشته باشد. لذا از شما سؤال می کنیم: در استصحاب عدم قرشیه ولو اینکه قضیۀ شما قضیه سالبه محصّله است، اما این قضیه سالبه محصّله فرض کنید مثل یک حیوانی است که عنوان جنسی دارد، هم بر انسان صادق است و هم بر غیرانسان صادق است، اینجا سالبه محصّله شما متیقنه اش آن بود که با انتفاء موضوع بود، وقتی می گفتید: «لم تکن هذه المرأه قرشیه» بعد خودتان معنا می کردید، می گفتید: چون مرئه ای نبود تا اتصاف به قرشیت داشته باشد، اما قضیه مشکوکه شما هم یک چنین معنایی دارد؟ قضیه مشکوکۀ شما عبارت از مرأۀ موجوده است که شما شک دارید«فی انّها قرشیه ام غیر قرشیه ؟» پس می توانیم بگوییم: بین القضیتین اتحاد وجود ندارد. درست است که سالبۀ محصّله، یک عنوان عامی است، و یک پوششی است که هم انتفاء موضوع را می گیرد و هم انتفاء محمول را می گیرد، لکن قضیۀ متیقنۀ شما آن منتفیۀ به انتفاء موضوع است، اما قضیۀ مشکوکۀ شما سالبه محصّله با انتفاء محمول است. آیا صرف اینکه به هردوی اینها عنوان سالبه محصّله می دهیم، این سبب می شود که بین این دو وحدتی وجود داشته باشد؟ انسان و بقر هم یک جامع جنسی حیوان دارند، ضمن اینکه بین خود انسان و بقر تباین کلی وجود دارد، و«لیس فرد من ما صدق علیه احدهما یصدق علیه الاخر.»

پس ما نمی توانیم چشم را ببندیم و بگوییم: یک سالبۀ محصّله هم متیقنه است و هم مشکوکه، لذا به کمک«لا تنقض الیقین بالشک» ما این سالبه محصّله را استصحاب می کنیم ولو اینکه حالت سابقه اش با انتفاء موضوع بوده است و حالت لاحقۀ مشکوکه اش با انتفاء محمول است. لذا یک راه برای جواب از این استصحاب همین است که ما هم معمولا در بحثهای گذشته که این استصحاب را مطرح می کردیم، از همین طریق جواب می دادیم که قضیتین اتحاد ندارد.

مثبت بودن استصحاب عدم ازلی

لکن یک راه دیگری هم برای جواب از این استصحاب وجود دارد، و آن راه این است که این استصحاب مثبت است. مثبت بودنش به این لحاظ است که وقتی که شما این سالبۀ محصّله را مثل