سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 27

در آن جریان داشته باشد. نه خودش یک اصل عقلایی است، مثل«اصاله الظهوری» که شما در باب الفاظ برای کشف مراد متکلم از آن استفاده می کنید.

پس اگر ما ده نفر عالم داشته باشیم، لکن مولای آمر در مقام ایجاب اکرام، هشت یا نه نفر از آنها را «باسمائهم و خصوصیاتهم» بیان کرد و حکم کرد به این که وجوب اکرام دارند. ولی نسبت به دهمی هیچگونه تعرضی در مقام مولا دیده نشد و شما تردید کردید«اصاله عدم الخطاء» حکم می کند به این که محدودۀ وجوب اکرام همینهایی است که مولا بیان کرده است ولو از صد عالم، نود و نه نفر را بیان کرده باشد«باسمائهم و خصوصیاتهم» و یک نفرش را بیان نکرده باشد همینجا هم«اصاله عدم الخطاء» جریان پیدا می کند و حکم می کند به این که موضوع همین نود و نه مورد است، بیش از این تعداد، وجوب اکرام نسبت به آنها در کار نیست و الا یلزم این که بگوییم: از مولا یک خطاء و اشتباهی صادر شده است درحالی که«اصاله عدم الخطاء» اصلا یک اصلی است که در مسائل عرفی ما هم جریان دارد.

حالا اگر یک کسی به شما رسید در کوچه و اظهار ارادت و محبت کرد، لکن شما احتمال دادید که خدای نکرده می خواسته است به شما اهانت کند لکن اشتباها و خطائا آمده است و اظهار ارادت و محبت کرده است و شما هیچ بر این اظهار ارادت و محبت ترتیب اثر نمی دهید؟ یا این که«اصاله عدم الخطاء» جریان پیدا می کند و حکم می کند به این که همین مقصودش اظهار ارادت و علاقه و محبت بوده است. در خیلی از جاها این مسألۀ«اصاله عدم الخطاء» جاری می شود. خوب اگر(عمده نکتۀ حساس اینجاست) در آنجایی که اسامی علماء و افراد علماء را به نحو تفصیل خود مولا بیان می کند و حتی از صد یا نود و نه نفر آنها را بیان می کند و تنها یک نفر باقی می ماند شما روی«اصاله عدم الخطاء» می گویید: من بیشتر از این که این نود و نه مورد را اکرام کنم هیچگونه وظیفه و تکلیفی ندارم.

عدم جریان مقدمات حکمت در عام

اگر مسأله تا اینجا روشن شد، سه تا خصوصیت دارد: یکی این که این موردی که من ذکر می کنم اصلا جای«اصاله الاطلاق» نیست برای این که تک تک، افراد بیان شده است. پس«اصاله الاطلاق» را ما در کدام جاری کنیم ؟ جا برای«اصاله الاطلاق» نیست و ثانیا وجدانا شک هم وجود دارد که مولایی که نود و نه نفر از این صد نفر را اکرامش را واجب کرده است، نسبت به صدمی، نه یقین به اثبات ایجاب اکرام داریم و نه یقین به نفیش داریم. حالت شک، رافع شک هم«اصاله عدم الخطا و الاشتباه»