سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 270

تنجیس ملاقی، را هم بار می کنیم.

استفاده از صادق بودن عکس نقیض قضایا

اگر بخواهیم یک مقدار اصطلاحی تر مسأله را مطرح کنیم، به این صورت باید بگوییم که تمام قضایا به لحاظ اینکه محمولاتشان یا مساوی با موضوعاتشان است، یا اعمّ از موضوعاتشان است، باید عکس نقیضشان صادق باشد. «کل انسان ضاحک»، عکس نقیضش این است: «کل ما لا یکون ضاحکا لیس انسانا» یا اگر عنوان محمول عام شد، عکس نقیضش صادق است: «کل ما لا یکون حیوانا» دیگر مسلّم«لا یکون انسانا». بعد می گویند: این«کل نجس منجّس» هم یک عکس نقیضی دارد که آن عکس نقیضش دیگر رسما در غساله پیاده می شود، و آن این است: «کلّ ما لا یکون منجّسا لا یکون نجسا». پس بعد از آن که مسلّم است که غساله منجّس نیست، مقتضای این عموم در عکس نقیض«کل ما لا یکون منجّسا لا یکون نجسا»، این است که در رابطۀ با غساله از طریق عدم منجّسیّت حکم به عدم نجاست بکنیم. حالا بحث این است که آیا این طرز استدلال و این نحو تمسک به اصاله العموم جایز است یا خیر؟

اصول عقلائیه و فرق آنها با اصول شرعیه

باید دانست که اصولی مانند اصاله العموم، اصاله الظهور، اصاله الحقیقه، اصاله عدم القرینه و امثال ذلک، اینها اصول شرعیّه نیستند، اصول عقلیّه هم نیستند زیرا نه مثل استصحاب و قاعدۀ حلیّت، یک دلیل شرعی بر آنها دلالت کرده مثل«لا تنقض الیقین بالشک» و یا«کل شیء لک حلال حتی تعرف انّه حرام بعینه» و نه عقلیّه هستند مثل قاعدۀ قبح عقاب بلابیان که از آن تعبیر به برائت عقلیّه می شود. از این قبیل هم نیستند بلکه اینها اصول عقلائیّه هستند، یعنی سیرۀ عقلا و بنای عقلا و عمل عقلا بر اتکای به این اصول است. اگر متکلّم گفت: «رأیت اسدا» و قرینه ای اقامه نکرد، عقلا اصلی دارند به نام اصاله الحقیقه که ما عرض کردیم: این شعبه ای از اصاله الظهور است و می گویند:

مراد متکلّم از این«اسد» با توجه به عدم قرینه، همان معنای حقیقی و معنای موضوع له است.

مدرک و مستند همۀ اصول عقلائیّه بنای عقلاست، به ضمیمۀ اینکه شارع هم در محاورات خودش و در تفهیم و تفهّمش و در استعمالاتش، روشی غیر از روش عقلا در مقام تفهیم و تفهّم ندارد و حتی کتاب الله که به عنوان معجزۀ جاویدان اسلام مطرح است، ظواهرش حجیّت دارد، روی همین مسألۀ بنای عقلا، و اینکه شارع یک روش خاصی برای خودش در مقام تفهیم و تفهّم اتخاذ