سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 276

العالمیّه است و یکی زید بن بکر است که مسلّم«لا یکون عالما بل من مصادیق الجهّال»، لکن این دلیلی که مولا گفته: «لا تکرم زیدا»، اجمال دارد، و برای ما مفهومش مبیّن و مشخص نیست که آیا مقصود مولا عدم اکرام آن زید عالم است که زید بن عمرو باشد، یا عدم اکرام زید بن بکر است که از مصادیق جهّال است ؟ اینجا در خود«لا تکرم زیدا» به عنوان اینکه ابهام و اجمال دارد، هیچ گونه نقش تعیین کننده ای وجود ندارد. دلیل همین مقدار دلالت کرده بر عدم وجوب یا حرمت اکرام زید، اما مشخص نکرده که آیا این زید، زید بن عمرو عالم است، یا زید بن بکر جاهل است.

در اینجا«لقائل ان یقول» که ما وقتی سراغ زید بن عمرو عالم می آییم، روی شخص او تردید داریم بر اینکه آیا وجوب اکرام دارد یا وجوب اکرام ندارد؟ اینجا ممکن است که بگوییم: اصاله العموم جریان پیدا می کند و حکم می کند به اینکه«اکرم العلماء» تخصیص نخورده، و زید بن عمرو عالم هم وجوب اکرام دارد، و در نتیجه از«لا تکرم زیدا» هم رفع تردید و رفع شک می شود. یعنی مشخص می شود که آن زیدی که وجوب اکرام ندارد، یا حرمت اکرام دارد، عبارت از زید جاهل است.

اینجا روی دو جهت و دو مبنا با اجتماع این دو مبنا، هیچ مشکلی وجود ندارد: یک مبنا اینکه شما به ما گفتید: اصاله العموم برای استکشاف مراد مولا مفید است، مثل اصاله الحقیقه که اصاله الحقیقه در رابطۀ با کشف مراد است، نه در رابطۀ با کیفیّت استعمال و نحوۀ استعمال. می گوییم: بسیار خوب، اینجا این نکته رعایت شده، برای اینکه ما نمی دانیم مراد مولا وجوب اکرام این زید بن عمرو عالم هست، یا وجوب اکرام او نیست. از اصاله العموم برای استکشاف مراد استفاده می کنیم، و در راه کشف مراد از آن بهره می گیریم. پس این خصوصیّتی که شما در اصاله العموم گفتید: باید رعایت شود رعایت شده است.

فرق اصول عقلائیه و تعبّدیه

جهت دوّم این است که اصول عقلائیّه مثل اصول تعبدیّه نیست. در اصول تعبدیّه لوازم آن ثابت نمی شود، ملزومش ثابت نمی شود، و به عبارت دیگر: مثبتاتش حجیّت ندارد. «لا تنقض الیقین بالشک» فقط در محدودۀ آثار شرعیّۀ مستصحب دلالت بر حجیت می کند. استصحاب حیات زید فقط آن آثار شرعی که مترتب بر حیات زید است که اموالش به ملکیّت خودش باقی است، جایز نیست بین ورثه اش تقسیم بشود، زوجۀ او به زوجیّتش باقی است، جایز نیست به دیگری شوهر بکند، همین آثار بر استصحاب حیات زید بار می شود اما لوازم عقلی و عادی او که اگر حیات داشته