سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 279

عقلائیه و لعلّ جمیع اصول عقلائیه این طور باشد که اعتبارش دائرمدار حصول ظن شخصی نیست، بلکه پایه و اساس اعتبار این اصول، عبارت از همان ظن نوعی است.

معنای اصل در مقام

ما از آنچه تعبیر به اصول می کنیم، غیر از اصولی است که در مقابل أمارات بکار می بریم. آن اصولی که در مقابل أمارات به کار می بریم عبارت از اصول شرعیه و یا اصول عقلیه است. برائت و استصحاب و تخییر و احتیاط اصول شرعیه و اصول عقلیه هستند اما اصول عقلائیه مثل اصاله الظهور و اصاله الحقیقه و یا اصاله القرینه، اصاله العموم، اصاله الاطلاق اصولی نیستند که به عنوان یک اصل عملی مطرح باشند. ما در موارد زیادی تمسک به ادلۀ عامه می کنیم، تمسک به عموم«اوفوا بالعقود» می کنیم، تمسک به اطلاق«احلّ الله البیع» می کنیم اینها ردیف دلیل«لا تنقض» است که تازه «لا تنقض» مقامش از سایر اصول شرعیه بالاتر است، حتی مقامش از اصول عقلیه بالاتر است اما آیا اصاله الاطلاق و اصاله العموم مثل استصحاب است ؟

اینکه ما اینجا تعبیر به اصل می کنیم این اصل در حقیقت به معنی قاعده است نه به معنی اصل در مقابل أماره که اصاله العموم هم مثل اصاله البرائه است، اصاله الاطلاق هم مثل اصاله الطهاره است بلکه اینطور نیست. این اصول، اصول شرعیه و حتی عقلیۀ آنها مثل اصاله التخییری که در دوران بین محذورین جریان پیدا می کند، اصلا مبتنی بر ظن نیست نه ظن عام مطرح است نه ظن خاص مطرح است. در دوران بین محذورین که هیچ کدام از وجوه، ترجیحی بر دیگری ندارند، عقل می بیند که یک طرف وجوب است، یک طرف حرمت است، هیچ کدام هم ترجیح بر دیگری ندارند، به عنوان دوران امر بین محذورین یک اصل عقلی داریم که اسمش را اصاله التخییر می گذاریم. این اصاله التخییر هیچ گونه ارتباطی به مسألۀ مظنه ندارد، نه ظن، ظن نوعی و نه ظن شخصی. ظن نوعی از چه راهی اقتضای تخییر بکند؟ ظن شخصی از چه راهی اقتضای تخییر بکند؟ جا برای ظن نوعی و ظن شخصی مطرح نیست.

لذا این اشتباه نشود این که ما تعبیر می کنیم به اصول عقلائیه در ذهن شما نرود که اینها هم در ردیف اصول شرعیه هستند و اصول عقلیه هم همان طوری که آنها ارتباطی به مسألۀ ظن نوعی و ظن شخصی ندارند، پس اصاله الظهور هم همینطور، اصاله العموم هم همینطور، اصاله الاطلاق هم همینطور، نه، مسأله این نیست. این اصول به معنی یک قواعد عقلائیه است و این قواعد عقلائیه با توجه به اینکه یک پایۀ یقینی یعنی یقینی که از نظر عقلا یقین به عموم در کار باشد، علم به عموم در