سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 284

زید به جای عمرو اشتباها و خطاء از دهانش بیرون آمده است، در اینجا تکلیف چیست ؟ اگر مولا گفت: «اکرم زیدا» و شما احتمال دادید که مراد جدی مولا عمرو است، لکن مولا اشتباها تفوّه به کلمۀ زید و تکلم به آن کرده است، لکن فقط احتمال می دهید بدون اینکه هیچ قرینه ای بر این مسأله وجود داشته باشد، آیا در اینجا چه می کنید؟

اصل عدم خطا و اشتباه

آن چیزی که بزرگان فرموده اند و حق هم همین است، این است که در بین عقلا یک اصلی وجود دارد به نام«اصاله عدم الخطا و اصاله عدم الاشتباه» که این اصاله عدم الخطاء در چنین موردی به کار می رود و بنای عملی عقلاء بر این است که می گویند: مولا گفته: «اکرم زیدا» شما که احتمال اشتباه می دهید باید بنابر عدم اشتباه و بنابر عدم خطا بگذارید و بگویید که دستور مولا همان اکرام زید است که مورد تکلم و تفوّه او قرار گرفته است. پس در اینجا اصلی به نام اصاله عدم الخطاء جریان پیدا می کند. یک درجه بالاتر می آییم: اگر مولا گفت: «رأیت اسدا» لکن شما احتمال دادید که مقصود مولا از این«اسد»، معنای مجازی و رجل شجاع است و اینکه مولا قرینه ای مثل«یرمی» را به کلامش اضافه نکرده است خطاء اضافه نکرده است، اشتباها اضافه نکرده است، و الا می خواسته به دنبال «رأیت اسدا» کلمۀ«یرمی» را که قرینۀ بر این است که مراد از اسد، رجل شجاع است، ذکر بکند، لکن اشتباها ذکر نکرده است. اینجا هم باز اصاله عدم الخطاء که همان اصاله عدم القرینه در اینجا یکی از شئون و فروع اصاله عدم الخطاء و عدم الاشتباه است شما چنین اصلی را که معول علیه عند العقلاء است به کار می برید و در نتیجه گردن مولا می گذارید که مقصود از اسد، همان معنای حقیقی که حیوان مفترس است می باشد و هیچ گونه خطاء و اشتباهی در رابطۀ با عدم ذکر قرینه از متکلم تحقق پیدا نکرده است.

وقتی که در این دو مورد مخصوصا این مورد اخیر که خیلی شبیه ما نحن فیه است، اصلی به نام اصاله عدم الخطاء و اصاله عدم الاشتباه داشتیم در ما نحن فیه هم همینطور است. اگر متکلم و مولا گفت: «اکرم العلماء» و شما احتمال دادید که یک مخصّص متصلی همراه کلام مولا بوده است، حالا این مخصص متصل به صورت صفت بوده یعنی مولا می خواسته بگوید: «اکرم العلماء العدول» به عنوان وصف، وصف را ذکر نکرده، یا اینکه به صورت استثناء آن هم با أدات مختلفه ای که در باب استثناء هست، به صورت«الا الفساق» یا«غیر الفساق» یا«عدا الفساق» و امثال ذلک بوده، وقتی که شما این احتمال را می دهید اینجا دیگر جای این نیست که بگوییم: شما بروید فحص از مخصص