سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 291

استثنایی داشته باشد و بخواهد به صورت مخصص منفصل، بعدا بیان کند. بلکه حق ندارد به صورت مخصص منفصل و عنوان تخصیص در اینجا مطرح بشود. این جملۀ خبریه بود.

فرق بین جملات انشائیه با قانون

حتی در جملات انشائیه ای که جنبۀ قانون ندارد، چون در قانون دو خصوصیت وجود دارد، علاوۀ بر اینکه یک امر انشایی و جعلی است و نیاز به تقنین و جعل دارد، خصوصیت دیگر قانون جنبۀ شمولی قانون است، یعنی اختصاص به یک نفر ندارد، یک حیثیت شمولی در قانون مطرح است. حالا لازم نیست همۀ افراد مملکت را بگیرد یا همۀ مؤمنین را در شریعت شامل بشود. اما آیۀ حج می گوید: «لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» عنوان مستطیع است و شمول در دائرۀ مستطیع است. لکن در عین حال این قانون است ولو اینکه افراد غیرمستطیع هم از آن خارج هستند.

حالا آنجایی که یک حکمی را مولا در رابطۀ با یک عبدش صادر بکند، پدری در رابطۀ با فرزندش صادر بکند، جنبۀ انشائی دارد. پدر به فرزندش بگوید که برو سلام مرا مثلا به تمامی علماء بلد برسان، این انشاء است اما قانون نیست. این با اینکه جنبۀ انشائی دارد باز به تعبیر مرحوم آخوند باید بگوییم: معرضیت برای تخصیص ندارد این مثل آن جا نیست که امروز بگوید، ده روز بعد دو تا سه تا مخصص برایش ذکر بکند. مخصص و«عروض التخصیص للعام» تنها در محدودۀ عمومات قانونیه است و عمومات قانونیه اخص از عمومات انشائیه است. بعضی از عمومات انشائی است، مثل همین دستوری که پدری به فرزند خودش می دهد. عنوان، عنوان انشاء است لکن عنوان قانونیت ندارد. پس آن عموماتی که جنبۀ قانونی دارد، «یلزم الفحص عن المخصص» اما آن عموماتی که جنبۀ قانونی ندارد«سوا کان خبرا أو انشاء» فحص لازم نیست برای اینکه عنوان تخصیص در اینجا غلط است و همان تناقض منطقی در اینجا وجود دارد.

پرسش:

1 - مقتضای تحقیق در جریان اصاله العموم را بنویسید.

2 - روش عقلا در قانونگذاری و علت آن را بیان کنید.

3 - علت تخصیص در قوانین شرعی چیست ؟

4 - چرا در عمومات غیرقانونی فحص لازم نیست ؟

5 - فرق بین جملات انشائیه را با قانون توضیح دهید.