سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 295

است و به عبارت دیگر: فحصی است که اگر آن فحص را شما انجام ندهید با عدم الفحص، اصلا چیزی ندارید، نه برائت عقلی دارید، نه برائت شرعی دارید، نه استصحاب دارید. باید فحص بکنید تا بعد الفحص برائت متولد بشود، حدیث رفع قابل پیاده شدن باشد«لا تنقض الیقین بالشّک» قابل پیاده شدن باشد و الا اگر فحص نکنید، دست شما خالی است، نه برائت عقلی دارید برای اینکه احتمال می دهید بیانی وجود داشته باشد، نه حدیث رفعی در دست شماست، برای اینکه اجماع قائم شده است بر اینکه در پیاده شدن حدیث رفع باید فحص بشود. و همینطور سایر اصول عملیّه چه عقلیّه و چه نقلیه، آنجا با عدم فحص اصلا حجتی وجود ندارد، دلیلی وجود ندارد، برائتی تحقق ندارد، «لا تنقضی» وجود ندارد. امّا در مسألۀ عام و خاص ایشان می فرمایند: اینطور نیست که شما اگر فحص نکنید، حجتی به نام اصاله العموم نداشته باشید، بلکه چه شما فحص بکنید و چه فحص نکنید، اصاله العموم هست، منتها اگر مزاحمی به نام مخصص در اختیار شما قرار بگیرد به عنوان مزاحم اقوی تقدم بر اصاله العموم پیدا می کند. لذا روی این جهت به تعبیر ایشان: ما در مسألۀ عام و خاص فحص می کنیم امّا«یزاحم الحجیّه.» بعد از آن که اصل حجیت اصاله العموم، چه فحص بکنید و چه فحص نکنید محفوظ است منتها اگر مزاحم اقوی و حجت اقوی به عنوان مخصص مطرح شد، این حجت در مقابل حجت اقوی محکوم واقع می شود. پس در حقیقت در باب عام و خاص فحص شما از حجت اقوی و از مزاحم با حجیّت اصاله العموم است لذا عنوان این بحث با عنوان آن فحص در باب اصول عملیّه فرق می کند.

مراحل سه گانه اتصاف یک دلیل به حجیت

در جایی که دلیل بر عدم جواز تمسک به عام در شبهۀ مصداقیّۀ مخصص را مطرح می کردیم، این نکته را عرض کردیم که اگر یک دلیلی بخواهد اتصاف به حجیّت پیدا کند، در این تحقق عنوان حجیّت و وصف حجیّت باید سه مرحلۀ طولیّه و مترتبه را بگذراند تا اتصاف به حجیّت پیدا کند:

یک مرحله عبارت از اصل ظهور لفظ در یک معنا بود، که اولا لفظ کلمۀ«اسد» ظهور در چه چیز دارد؟ به حسب لغت، «اسد» برای چه چیز وضع شده است ؟ این اولین مرحله است که ما از آن به اصل ظهور نه اصاله الظهور تعبیر می کردیم. اصل ظهور یعنی اصل این معنا که لفظ «الاسد ظاهر فی الحیوان المفترس» و برای رسیدن به این اصل، کتاب لغت و عرف لازم است که آنها تشخیص بدهند که این لفظ «اسد» ظهور در چه دارد؟

مرحلۀ دوم آن بود که از آن به اصاله الظهور تعبیر می کردیم. معنای اصاله الظهور این بود که این