سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 296

متکلّم و مستعملی که کلمۀ«اسد» را در کلامش استعمال کرده در آنجایی که قرینه ای وجود نداشته باشد، ظاهر این است که مستعمل فیه آن همان معنای لغویش است، مستعمل فیه آن همان معنای حقیقی لفظ است، مستعمل فیه، همان چیزی است که لفظ اسد در برابر آن وضع شده است یعنی لفظ اسد را در معنای خودش استعمال کرده است. امّا به این دو مرحله حجیّت تمام نمی شود.

یک مرحلۀ سومی بود که ما ظهور لفظ اسد را در معنای خودش فهمیدیم و اینکه در این استعمال کلمۀ اسد در معنای ظاهرش استعمال شده است، این را هم فهمیدیم امّا بازهم مسأله لنگی دارد، احتمال می دهیم که این متکلّمی که می گوید: «رأیت اسدا» فرضا در مقام هزل باشد، یعنی ارادۀ جدیّه اش به این معنا متعلق نشده است، نمی خواهد حقیقتا و جدّا بگوید: من حیوان مفترس را حیوانی را که معمولا در جنگل به سر می برد من با دو چشم خودم دیدم. لذا در مورد شک، اصل دیگری داریم به نام«اصاله التطابق بین الارادتین» بین ارادۀ جدیّه و ارادۀ استعمالیّه در موارد شک در تطابق و عدم تطابق، یک اصل عقلایی وجود دارد، که می گوید: «بین الارادتین» تا زمانی که دلیل بر خلاف قائم نشود، تطابق تحقق دارد.

گفتیم: حجیّت نیاز دارد که این سه مرحله را طی بکند. اگر هریکی از این مراحل کمبود داشته باشد، «الدلیل لیس بحجه» چه مرحلۀ اولی لنگی داشته باشد چه مرحلۀ ثانیه لنگی داشته باشد یا مرحلۀ ثالثه لنگی داشته باشد، در اتصاف به عدم حجیّت فرق نمی کند و عرض کردیم که نقشی را که مخصص در رابطۀ با دلیل عام دارد، این است که مرحلۀ سوم را از بین می برد و الا«اکرم کلّ عالم» ظهور در معنی عام دارد، اصاله العموم هم اقتضا می کند که در همین معنی عام استعمال شده باشد و لذا تخصیص عام مستلزم مجازیّت نیست، مستلزم این نیست که«اکرم کلّ عالم» در غیر معنی حقیقی خودش استعمال شده باشد. پس«لا تکرم زیدا العالم» نقشش این است که در رابطۀ با اصاله التطابق مانع از جریان اصاله التطابق می شود یعنی می گوید: این«اکرم کلّ عالم» در عین اینکه«فی جمیع افراد طبیعه العالم» استعمال شده است لکن مراد استعمالی صددرصد با مراد جدی متطابق نیست و دلیل بر عدم تطابق، وجود«لا تکرم زیدا العالم» است.

عدم فرق بین فحص در باب عام و خاص و اصول عملیه

این راهی را که ما طی کردیم و تفصیلش را بیشتر آنجا ذکر کردیم، نتیجه اش این می شود که ما در رابطۀ با عام هم که فحص از مخصص را لازم می دانیم، ولو اینکه ما هم تبعا لمرحوم آخوند مرتب کلمۀ اصاله العموم را مطرح کردیم اما واقع و حقیقتش این است که بحث در رابطۀ با اصاله التطابق