سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 299

از آن ادله استفاده می شود که مورد نزاع را یا حداقل یکی از مصادیق مورد بحث را آنجایی قرار داده اند که علم اجمالی به تخصیص وجود دارد به این معنا که اجمالا علم داریم به اینکه بعضی از این عمومات مولا، مخصّص واقع شده و مخصصی برای آنها وجود دارد. در این رابطه، بعضی از ادله ملاحظه می شود و چون با اینکه این فرض از محل بحث ما خارج است لکن مورد این دلیلی که این مستدل اقامه کرده است، خصوص شرعیّات و عمومات واردۀ در کتاب و سنت است لذا مناسب بلکه لازم است که ما این دلیل را ملاحظه کنیم، چون در اطرافش ان قلت و قلت هم فراوان وجود دارد و الا اصل بحث ما که آیا اصاله العموم قبل از فحص از مخصص، جریان پیدا می کند یا نه ؟ از مباحث عامه است، این اختصاص به شرعیّات ندارد. ولو اینکه ما در باب شرعیّات می خواهیم از این مباحث استفاده بکنیم امّا خیلی از این مباحث مخصوصا مباحث الفاظ ، مباحث عامه هستند. وقتی که ما بحث می کنیم که آیا هیئت افعل دلالت بر وجوب می کند یا نه ؟ هیئت«لا تفعل» دلالت بر حرمت می کند یا نه ؟ اجتماع امر و نهی مستحیل است یا نه ؟ اینها یک مباحث کلی است و در مطلق قوانین جریان پیدا می کند، با اینکه اینها را به عنوان مقدمۀ استنباط فقهی بحث می کنیم لکن بحث، بحث عام است. این اصاله العموم هم همینطور، حتی تفصیلی که مرحوم آخوند ره ذکر کردند و ما توضیح دادیم، عموماتی را که در مقام تقنین و جعل قانون به کار گرفته می شود، با عموماتی که در مقام غیر تقنین به کار گرفته می شود، فرق گذاشتیم، مقصود قانون شرع به تنهایی نبود، کلیّۀ عموماتی که در مقام تقنین هست، هر قانونی، «شرعیا کان، أم غیر شرعیّ ». اما این دلیلی که این مستدل اقامه کرده و عرض کردیم مرحوم آخوند هم اشاره ای به این دلیل نکرده اند، چون تنها در محدودۀ عمومات کتاب و سنت مطرح است و یک دلیلی است که در خود فقه، مستقیما پیاده شده، لذا لازم بود که این دلیل را بررسی بکنیم و ببینیم، آیا تمام است یا تمام نیست ؟

عدم جریان اصاله العموم به واسطه علم اجمالی

از مستدل یعنی کسی که ادعا دارد که اصاله العموم، «قبل الفحص عن المخصص» جاری نمی شود سؤال می کنیم: به چه دلیل ؟ می گوید: ما از طریق علم اجمالی وارد می شویم. به این کیفیت که عموماتی که در کتاب و سنت وارد شده اند و همینطور اطلاقاتی که در کتاب و سنت هست، ما علم اجمالی داریم که برای این عمومات مخصصات و مقیّداتی وجود دارد و از لسان ائمۀ معصومین(علیهم السلام) برای اینها به عنوان تخصیص و تقیید بیاناتی صادر شده است که اگر ما دنبال بکنیم و اگر فحص و تتبع کامل بکنیم، چه بسا به کثیری از این مخصصات دست پیدا می کنیم.