سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 3

حکم عقل و این که«الطبیعه توجد بوجود فرد ما» مطرح است.

اشکال مهمی اینجا هست که اگر مولا این طور بگوید: «جئنی برجل ایّ رجل شئت». این تعبیر که هیچ مانعی ندارد و تعبیر صحیحی است یعنی«سواء کان عالما، جاهلا، صغیرا، کبیرا» و حالات مختلفه ای که برای رجال تحقق دارد. اینجا«ان قلت» می گوید که اولا این«ایّ رجل» به دنبال«جئنی برجل» چه عنوانی به نظر شما می تواند داشته باشد؟ لابد عنوانش عنوان تأکید است؛ برای این که اگر این«ایّ رجل» را هم اضافه نمی کرد، ما از همان«جئنی برجل» استفاده می کردیم که هر رجلی را اتیان کند و به محضر مولا بیاورد، کفایت می کند. در حقیقت این«ایّ رجل شئت» یک مطلب تازه و یک مطلب اضافه ای را افاده نمی کند و لازمۀ این معنا این است که عنوان تأکید بر آن منطبق شود.

مقدمۀ دوم در اشکال بر تقسیم مطلق

مقدمۀ دوم این است که: در کلمۀ«ایّ رجل» شما گفتید که دلالت بر عموم بدلی می کند و یکی از الفاظ دالّۀ بر عموم بدلی، کلمۀ«ایّ » است. پس این«ایّ رجل شئت» به مقتضای آن مطلبی که در رابطۀ با اقسام عام ذکر کردید و گفتید، الفاظی هست که هرکدامشان ظهوری در قسمی از اقسام عموم دارد؛ و کلمۀ ایّ از آن الفاظی است که ظهور در عموم بدلی دارد. مثل این که مولا از اول این طوری بگوید:

«اکرم ایّ عالم شئت» بدون این که اصلا کلمۀ العالم را ابتدائا ذکر کند. بجای«اکرم کلّ عالم» یا«اکرم مجموع العلماء» بگوید«اکرم ایّ عالم شئت» شما می گفتید این عموم بدلی است در این که تردید نبود. حالا این ایّ اینجا به دنبال رجل آمده است. «جئنی برجل ایّ رجل شئت» کلمۀ«ایّ » که دلالت بر عموم بدلی می کند و از طرفی هم روی مقدمۀ اولی جنبۀ تأکیدی دارد، یعنی یک مطلب اضافه ای را بیان نمی کند، اگر«ایّ » هم نبود همین معنا را شما از کلمۀ«جئنی برجل» استفاده می کردید.

این دو مطلب را اگر کنار هم بگذاریم نتیجه این می شود که رجل باید دلالت بر اطلاق بدلی داشته باشد، «ایّ رجل» که عموم بدلی هست، و مؤکد همان اطلاق بدلی هم هست و الاّ اگر بگوییم که بدلیّت هیچ ربطی به اطلاق ندارد و اطلاق«امرّ و البدلیّه امر آخر غیر الاطلاق» و این طور نیست که بدلیت قسم برای اطلاق باشد، باید شما یکی از این دو مقدمه را منکر شوید. یا جنبۀ تأکید بودن را و یا دلالت«ایّ رجل» را بر عموم بدلی را؛ هیچ یک از این دو مقدمه قابل انکار نیست و این مثال ما را ارشاد می کند به این که ما اطلاقی بنام اطلاق بدلی داریم و شاهدش همین«جئنی برجل ایّ رجل شئت» است. این ان قلت بسیار مهمی است که دو مقدمۀ به حسب ظاهر غیرقابل انکار دارد. هر دو مقدمه را باید بپذیریم، یکی این که این یک مطلب اضافه ای را افاده نمی کند و دیگر این که«ایّ رجل»