سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 305

برای شما مسلّم است ؟ یعنی می دانید که هزار تخصیص وجود دارد، نه کمتر و نه بیشتر؟ این یک مطلبی است خلاف واقع و خلاف وجدان. آن که حقیقت دارد این است که علم اجمالی ما به صورت تردید بین اقل و اکثر است، یعنی مثلا مسلّم می دانیم که هزار مخصص برای این عمومات متعدده وجود دارد اما زائد بر هزارتا را هم احتمال می دهیم. احتمال می دهیم هزار و صد مخصص وجود داشته باشد. و همینطور فرض کنید، دایرۀ احتمال تا دو هزار و سه هزار پیش می رود. پس در مقابل این عمومات، یک عدد معیّن و رقم معیّنی برای شما معلوم نیست. آن چیزی که برای شما معلوم است، یک چیزی است که به نحو اجمال معلوم است، و تردیدش هم تردید بین اقل و اکثر است، یعنی یک قدر متقین دارد، و یک زائد مشکوک دارد. این واقعیت مسأله است. اگر این طور شد، مثلا هزار مخصص برای شما به صورت قدر متیقن مشخص شد، ما می گوییم: درست است، تا زمانی که شما دسترسی به این هزار مخصص به عنوان قدر متیقن پیدا نکرده اید، علم شما مانع از تمسک به اصاله العموم می شود، جلوی تمسک را می گیرد، اما بعد از آن که هزار مخصص پیدا شد، یک عامی است و ما احتمال می دهیم که مخصصی زائد بر این هزارتای قدر متیقن برای آن وجود داشته باشد، در چنین موردی مدعای شما این است که تمسک به اصاله العموم جایز نیست. دلیل شما علم اجمالی است و دیگر علم اجمالی وجود ندارد. علم اجمالی انحلال پیدا کرد به یک قدر متیقن و یک زائد مشکوک. اما ما می گفتیم: در تمامی موارد اصاله العموم چون یک اصل عقلایی است هرکجا که شما احتمال تخصیص بدهید عقلا می گویند: تا زمانی که فحص از مخصص نکنید، ما به شما اجازه نمی دهیم که به اصاله العموم به عنوان یک اصل عقلایی تمسک بکنید. اما فرض این است که شما از این طریق وارد نشدید. شما طریق را علم اجمالی قرار دادید. علم اجمالی تا زمانی نقش دارد که آن اندازۀ متیقن تفصیلی برای شما پیدا نشده باشد، اما بعد از آن که هزارتا مخصص را شما پیدا کردید، نسبت به مخصصهای زائد بر هزارتا با اینکه احتمال می دهید و یقین به عدم ندارید، چه مانع می شود از تمسک به اصاله العموم روی مبنای علم اجمالی و اینکه دلیل را مسألۀ علم اجمالی قرار بدهیم ؟ لذا اشکال مهمی که به این استدلال شده است این است که این استدلال یک قسمت از مدعا را ثابت می کند، مخصصهای در دایرۀ هزارتا، اما این دلیل دیگر نمی تواند جلوی تمسک به اصاله العموم در زائد بر هزارتا را بگیرد. این تقریبا یک اشکال روشنی است که بر این استدلال شده است.

بیان محقق نائینی ره در جواب از اشکال

لکن مرحوم محقق نائینی(ره) در مقام حمایت از این مستدل و تصحیح این استدلال برآمده اند.