سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 309

تومان هیچ فرق نمی کند. لذا ایشان می فرماید: در این قبیل از موارد علم اجمالی که علم اجمالی اصالت دارد، و معلوم بالاجمال دارای عنوان است، و ارتباط عنوان هم به طرفین«علی حد سواء» است، روی همان مبنایی که مشهور در باب علم اجمالی دارند، که عبارت از اصاله الاشتغال و اصاله الاحتیاط است، در اینجا چاره ای نیست جز اینکه آن اکثر پرداخت شود، و تا زمانی که پرداخت نشود، علم اجمالی شما به قوت خودش باقی است.

دایره علم اجمالی در ما نحن فیه

بعد می فرمایند: ما نحن فیه از این قبیل است، این استدلالی که این مستدل کرد از این نوع دوم است، برای اینکه مبنای استدلال بر این نبود که ما علم اجمالی داریم به این که این عمومات و مطلقات یک مخصصاتی دارد بلکه یک عنوانی در آن بود: علم اجمالی داریم به اینکه این عمومات یک مخصصاتی در این کتب رواییه و در این جوامع حدیثیه دارد، مثل همان«ما فی الدفتر» ی که در آن مثال گفتیم. وقتی که شما علم اجمالی داشتید به اینکه مخصصاتی در این کتابها و در این جوامع که مثل«ما فی الدفتر» در مثال دین است وجود دارد، اینجا دیگر جای انحلال نیست، و شما حق ندارید بگویید: بعد از آن که ما هزار تا مخصص به صورت قدر متیقن پیدا کردیم، در مخصص زائد شک داریم بلکه همان علم اجمالی مثل«ما فی الدفتر» که اگر پنج تومان را بپردازید علم اجمالی شما را وادار می کند که پنج تومان دیگر را هم بپرداز، اینجا هم علم اجمالی همانطوری که شما را وادار می کند به اینکه مخصص را تا سرحد هزار تا باید فحص کنید، بیش از هزارتا هم همین حکم را دارد، و همین علم اجمالی به اقتضای خودش حکم می کند به اینکه باید فحص بشود و مسألۀ انحلال در اینجا مطرح نیست. بیان ایشان یک بیانی است که به صورت ضابطه فرموده اند، و در موارد زیادی این بیان پیاده می شود.

پرسش:

1 - اخص بودن دلیل مستدل از مدعا را ثابت کنید.

2 - خلاصۀ بیان محقق نائینی ره در دفاع از مستدل چیست ؟

3 - چند نوع علم اجمالی بین اقل و اکثر می توان تصور کرد؟

4 - آیا دایره علم اجمالی در ما نحن فیه محدود است ؟ چرا؟