سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 313

تحصّل این عنوان می شود. با اینکه شارع اثر را روی خود همین عنوان بار کرده است، اما مکلف مستقیما و بالمباشره نمی تواند آن را ایجاد بکند، بلکه از طریق سبب، راه برای تحصیل آن عنوان و تحقق آن عنوان دارد. (مثالش را هم عرض می کنیم) گاهی از اوقات هم اینطور است که آن عنوانی که متعلق حکم شرعی واقع شده است، معلوم بالاجمال است این خودش فعل مکلف است بالمباشره فعل مکلف قرار می گیرد و مقدور بلاواسطه است، نه مقدور مع الواسطه است.

پس به لحاظ این تقسیم و آن تقسیم اول ما سه عنوان پیدا کردیم: عنوان معلوم بالاجمالی که متعلق حکم واقع شده باشد، و خودش بالمباشره مقدور نباشد، بلکه بالتسبیب مقدور باشد، و همین مقدوریت بالتسبیب کفایت می کند در اینکه حکم به آن متعلق شود زیرا در جای خودش ثابت شده است که این قدرتی که شرط تعلق تکلیف است، لازم نیست که مکلف به مقدور بلاواسطه باشد، اگر مع الواسطه هم مقدور باشد کافی بر تعلق حکم و صحت تعلق حکم است. قسم دوم آنجایی که عنوان متعلق علم اجمالی خودش مقدور بدون واسطه است و متعلق حکم است، و مردد بین اقل و اکثر که محل بحث ماست. قسم سوم آنجایی است که عنوان متعلق علم اجمالی خودش در لسان دلیل اصلا متعلق حکم واقع نشده است، «لا بالمباشره و لا بالتسبیب»، بلکه ارتباطش با عنوان موضوع حکم، ارتباط مقارنه یا بالاتر؛ ارتباط ملازمه است. اینها را باید حساب بکنیم.

حکم قسم اول معلوم بالاجمال

اما در آن قسم اول که مثالش را روی بعضی از اقوال باید به مسأله«لا صلاه الا بطهور» مثال بزنیم، این«لا صلاه الا بطهور» متصدی بیان یک حکم وضعی است به نام شرطیت، که شرطیت هم مجعول شارع است، منتها حکم وضعی، مجعول شارع است. در«لا صلاه الا بطهور» شارع جعل شرطیت برای طهور کرده است، نسبت به نماز. روی این اعتقاد، این مثال تطبیق می کند. بعضی معتقدند که طهور عبارت از خود وضو و خود غسل نیست، بلکه طهور عبارت از آن حالت نفسانیه معنویه ای است که عقیب وضو حاصل می شود، عقیب غسل حاصل می شود. شاید این تعبیری که در بعضی از روایات نسبت به وضو شده است: «الوضو نور» این نظریه را تأیید بکند. حالا ما در صحت و سقم این نظریه، کاری نداریم، می خواهیم مثال برای این قسم اول علم اجمالی پیدا کنیم. شارع می گوید:

«لا صلاه الاّ بطهور» جعل شرطیت شرعیه برای عنوان طهور نسبت به نماز می کند، حالا آمدید شما سراغ وضو. می دانید که اگر یک وضوء کاملی تحقق پیدا کند، این طهور که«شرط شرعی للصلات» تحقق پیدا می کند. حالا اگر در بعضی از شرایط و یا اجزاء وضو به صورت اقل و اکثر برای شما شک