سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 314

پیدا شد، که آیا با نبودن فلان خصوصیت، وضو«صحیح ام الوضوء باطل ؟» مثلا پنج خصوصیت مسلّم در باب وضو هست، اما خصوصیت ششم برای شما مشکوک واقع شد که آیا با نبود این خصوصیت، وضو صحیحا واقع می شود یا باطلا؟

لزوم احتیاط در شک در محصّل

ایشان می فرمایند: در اینجا با اینکه مسأله دوران بین اقل و اکثر است، لکن بدون هیچ تردیدی باید احتیاط کرد، برای اینکه این همان چیزی است که در اصول مکرر به آن برخورد کرده اید، و عنوان آن، شکّ در محصّل است. شک در محصّل، معنایش همین مسأله است، که مأموربه و متعلق تکلیف، یک امر واحد بسیط متولد از شیء دیگر است، و آن شیء دیگر اگر مردد بین اقل و اکثر شد، اگر شما آن اکثر را رعایت نکنید، و جزء یا شرط مشکوک را در خارج انجام ندهید، شما شک دارید که آیا طهور حاصل شد یا نه ؟ آن امر واحد بسیطی که از این غسلتان و مسحتان، و از یک وضو کامل و وضوی صحیح تحصّل پیدا می کند، و آن شرطیت برای نماز دارد، آیا آن تحقق پیدا کرد یا نکرد؟ روی قاعدۀ عقلیه که باید احراز شرط بکنید تا بتوانید در رابطۀ با مشروط ، حکم بکنید به اینکه اشتغال ذمۀ شما برطرف شد مثلا اگر کسی شک دارد که وضو دارد یا نه ؟ هیچ حالت سابقۀ متیقنه ندارد، نمی داند که دو ساعت قبل متوضی بوده است و یا محدث بوده است، پیداست که با شک در وضو، جایز نیست که داخل در نماز شود، و به نماز با این مشکوک اکتفا بکند.

پس در نتیجه در این قسم اول، مسأله کاملا روشن است که معلوم بالاجمال عنوان متعلق حکم واحد بسیط مقدور بالواسطه است و سببی هم که در تحصّل این نقش دارد، یک مرکب مردد بین اقل و اکثر است. بلااشکال روی عنوان شک در محصّل باید احتیاط کرد تا یقین به تحقق شرط پیدا شود، این قسم اول.

حکم قسم دوم معلوم بالاجمال

قسم دوم آنجایی است که معلوم بالاجمال عنوانی است که خودش متعلق تکلیف است، عنوان واحد بسیط هم نیست، مقدور بالواسطه هم نیست، و هرچه هست خودش است. خودش متعلق تکلیف است، خودش مقدور است، خودش مرکب است، خودش مردد بین اقل و اکثر است، مثل باب نماز. اگر خداوند که فرموده است: «أَقِیمُوا الصَّلاهَ »، شما در صلاه تردید کنید که آیا سوره جزئیت دارد یا ندارد؟ دیگر در باب صلاه، این احتمال وجود ندارد که صلاه، یک امر متحصّل از این