سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 317

حکم شرعی قرار گرفته باشد تا شما استصحاب کنید وجوب نماز جمعه را یا استصحاب کنید خمریّت این اناء را که در سابق«کان خمرا و الان یکون مشکوک الخمریه» همان طوری که در باب استصحاب، چنین مسأله ای اعتبار دارد، در مسألۀ منجّزیّت علم اجمالی اینطور نیست که دائره وسعت داشته باشد که هرکجا یک علم اجمالی در کار بود، گریبان مکلّف را بگیرد. کجا علم اجمالی نقش منجّزیت دارد؟ این هم مثل باب استصحاب است.

آنجایی که علم اجمالی یا به خود تکلیف متعلّق بشود، شما علم اجمالی دارید به اینکه یا نماز ظهر واجب است یا نماز جمعه، ما می گوییم: این علم، منجّز است و لازمۀ تنجّزش، احتیاط و اتیان به کلتا الصلاتین است و یا اینکه علم اجمالی به موضوع یک اثر شرعی تعلّق بگیرد مثل اینکه علم اجمالی به خمریّت احد المایعین داشته باشید. خمر در دلیل شرعی موضوع برای حکم به حرمت شرب واقع شده، نفس عنوان خمریت. اگر شما علم اجمالی پیدا کردید«بانّ احد المایعین خمر» این علم اجمالی، گریبان شما را می گیرد و حکم می کند به اینکه از هردو اناء باید اجتناب بشود.

اما آنجایی که معلوم بالاجمال، نه خودش حکم شرعی است و نه موضوع برای حکم و اثر شرعی، بلکه صرفا ارتباطش با موضوع حکم شرعی، مسألۀ مقارنه یا بالاتر، ملازمه است، که در ملازمه، اتحاد حکمین شرط نیست همان طوری که مرحوم آخوند در کفایه فرموده اند: لازم نیست اگر احد متلازمین وجوب شرعی داشته باشد، ملازم دیگر هم به حکم ملازمه، همین وجوب شرعی را داشته باشد بلکه مقتضای ملازمه این است که ملازم دیگر محکوم نباشد به یک حکمی که در مقام عمل غیرقابل اجتماع با این حکم اول باشد، مثل اینکه اگر احد متلازمین بخواهد واجب باشد و ملازم دیگر حرام، اینجا امکان ندارد که احد متلازمین وجوب داشته باشد و ملازم دیگر حرام باشد، زیرا از نظر مقام موافقت، بین اینها امکان جمع تحقّق ندارد، اما اگر احد متلازمین واجب بود و دیگری مستحب یا دیگری مباح، هیچ گونه مسأله ای به وجود نمی آورد و تلازم مانع این نمی شود که احد متلازمین واجب و دیگری مباح باشد. معلوم بالاجمال شما نه حکم شرعی و نه موضوع برای حکم شرعی است بلکه مقارن و یا ملازم با موضوع حکم شرعی است، اینجا اولین بحث این است که این علم اجمالی هیچ اثری ندارد و نقش منجزّیت ندارد و وجهی ندارد که علم اجمالی در اینجا منجّز باشد. شما علم اجمالی به یک چیزی پیدا کرده اید که«لم یترتب علیه فی الشریعه حکم.»

عدم تغییر حکم علم اجمالی بواسطه ضبط و نوشتن

وقتی که مسأله اینطور شد، می آییم سراغ این مطلبی که مرحوم محقق نائینی(ره) در رابطۀ با«ما