سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 319

است که ایشان فرموده اند منتها ایشان حکم به احتیاط کردند ما گفتیم: علم اجمالی هیچ نقشی از این نظر ندارد. ما نحن فیه هم که مسألۀ عمومات و مطلقات نسبت به مخصّصات و مقیّدات مطرح است همین است چون ما عرض کردیم که اصاله العموم، یک اصل عقلایی است و مبنای اصاله العموم عبارت از بنای عقلاء و تمسّک عقلاء است به مسألۀ عموم. چه چیزی جلوی این اصاله العموم را از نظر عقلاء می گیرد؟ آن چیزی که مانع از جریان اصاله العموم است، علم اجمالی به وجود مخصّصات و مقیّدات است نه علم اجمالی به وجود مخصّصات«فی الکتب التی بایدینا و فی الجوامع التی باختیارنا.» این«فی الکتب و فی الجوامع»، هیچ نقشی در مقابلۀ با اصاله العموم ندارد.

عدم مانع از جریان اصاله العموم

شما می خواهید به اصاله العموم تمسّک بکنید، چه چیز مانع می شود از اینکه جلوی تمسّک شما را به اصاله العموم بگیرد؟ علم به مخصّص، علم به مقیّد در باب مطلقات. این علم به مخصّص و علم به مقیّد عینا مثل همان علم به اصل الدین است. نسبت به هزار مخصّصی که شما میتقنا در مقابل عمومات دارید، اصاله العموم کنار می رود اما نسبت به مخصّص بعد از هزارتا در مقابل اصاله العموم، چه چیز اقتضاء می کند که اصاله العموم را به هم بزند؟

برای اینکه جواب اولی که ما از مستدل دادیم همین مسألۀ انحلال بود و مرحوم محقق نائینی به عنوان ما فی الدفتر و علم اجمالی بما فی الدفتر می خواستند بفرمایند که در آنچه شما احتمال وجود مخصّص بدهید نمی توانید تمسّک به اصاله العموم بکنید و باید اکثر را که مقتضای احتیاط است رعایت بکنید. می گوییم: نه، ما آن مقداری را که در مقابل اصاله العموم به صورت یک قضیۀ متیقنه برای ما ثابت است مثلا وجود هزار مخصص است اما بیش از هزارتا، از اول برای ما مشکوک بوده، بعد از آنکه ما هزار مخصّص را خارجا پیدا کردیم و در مقابل عمومات قرار دادیم، نسبت به مخصّصات زائده ما هستیم و اصاله العموم از یک طرف و شک در مخصّص از طرف دیگر. عینا مثل همان مثال دین که بعد از آنکه هزار تومان را مدیون به دائن پرداخت، الان دیگر با شک در اشتغال ذمّه مواجه است، با شک در لزوم اداء بیش از هزار تومان به دائن مواجه است و در چنین شکی برائت جریان پیدا می کند.

پس خلاصه این شد که این دفاعی را که مرحوم محقق نائینی از این مستدل به علم اجمالی که از طریق علم اجمالی می خواست مسألۀ لزوم فحص را ثابت کند و ما اشکال کردیم که این تمام مدعا را نمی تواند ثابت کند، تا قبل از پیدا کردن هزار مخصّص متیقن، این مدعا می تواند نقش داشته باشد اما