سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 32

دلالت لفظی بر عموم داشته باشد، آن چه می تواند باشد؟

تفاوت نکره در سیاق نفی با الفاظ عموم

در مسالۀ«اکرم کل رجل» فوری ما انگشت روی کلمۀ کل می گذاشتیم و می گفتیم کلمۀ کل را واضع وضع کرده است«لدلاله علی استیعاب افراد مدخوله» موضوع له لفظ کل یک چنین معنایی است. اما در«لیس رجل فی الدار» جای توهم این معنا نیست، آیا در کلمۀ«لیس» چنین خصوصیتی هست ؟ کلمۀ«لیس» که از هر نحوی بپرسید که«ما معنا کلمه لیس» می گوید: «لیس حرف نفی» همین مقدار. در کلمۀ رجل«رجلش» که دلالت بر طبیعت می کند، از تنوینش هم قید وحدت را استفاده می کنیم، وحدت غیرمعین و«لا بعینها». در کلمۀ«فی الدار» هم«فی» و هم«الدار» معنا معلوم است.

آن وقت یک وضع مجموعی هم در اینجا کسی نه ادعا کرده و نه شاهدی بر این مسأله وجود دارد، چون در جملات ترکیبیه هم خصوصیاتی که در ترکیب مطرح است همه وضع دارد. مبتدا و خبر جملۀ اسمیه، و خصوصیتی که جملۀ اسمیه دلالت می کند، جملۀ فعلیه و خصوصیتی که جملۀ فعلیه دلالت دارد، این خصوصیات همه روشن است که یک دلالت وضعی در آنها مطرح است، اما آیا نفس این عنوان در هیچ کتاب لغتی شما ملاحظه کردید که بگویند: این نکره که عبارت از طبیعت مقیدۀ به وحدت است این در یک صورت ملحق به الفاظ عام است و آن در جایی است که عقیب نفی واقع شود، عقیب«لیس و امثال لیس» واقع شود، در هیچ کتاب لغتی شما به این معنا برخورد نمی کنید.

لذا آنهایی هم که مدعی هستند که نکرۀ در سیاق نفی دلالت بر عموم می کند حساب این را از حساب لفظ کل و امثال آن جدا کردند، مرحوم آخوند وقتی که این مسأله را عنوان می کند تعبیر ایشان این است، می فرماید: «و دلالتها علیه عقلا مما لا ینکر». دلالت عقلیۀ نکرۀ در سیاق نفی بر عموم، به نظر ایشان«مما لا ینکر» است و کسی نمی تواند انکار کند که ما بحثش را کردیم و بعد هم باز«ان شاء الله» اشاره می کنیم.

گفتیم که در کثیری از کلمات، حتی مثل کلام محقق حائری(قدس سره الشریف) در کتاب درر این است که«العموم قد یکون وضعیا و قد یکون عقلیا» وضعی را مثل کلمۀ کل مثال می زنند، عقلی را به نکرۀ در سیاق نفی مثال می زنند. پس اینهایی هم که مدعی دلالت بر عموم هستند، از راه حکم عقل مسأله را پیش کشیدند، ما در رابطۀ با این مسألۀ عقلیه هم بحث کردیم. مسألۀ عقلیه همانی است که«الطبیعه لا تنعدم الا بانعدام جمیع افرادها» بین وجود طبیعت و عدم طبیعت از نظر عقل فرق