سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 321

شما روشن می شود، آیا اینجا بگوییم که ضرورتی ندارد که شما دفتر را باز کنید و خودت را به دردسر بیندازی ؟ یا اینکه اینجا باید فحص کرد، چون فحصش فحص ناچیز است و بادنی فحص مسأله روشن می شود و به تعبیری که شنیدم یک وقت مرحوم محقق حائری بزرگ مؤسّس حوزۀ علمیه می فرمودند، می فرمودند: آنجاهایی که علمش در جیب انسان است، فقط همین لازم است که آدم دست در جیبش بکند تا مسأله برایش روشن بشود، آنجا ولو شبهه، شبهۀ موضوعیه است اما نمی توانیم بگوییم: شما لازم نیست که دست در جیبت بکنی و مطلب برایت روشن بشود که آیا مدیون هستی یا مدیون نیستی.

لذا در شبهات موضوعیه با اینکه فحص لازم نیست اما آن جاهایی که با یک مختصر فحص، مسأله نفیا و اثباتا روشن می شود، آنجا فحص لازم است. همانجا هم یک مورد استثناء دارد. مورد استثنائش باب نجاسات است. در باب نجاسات به مقتضای دلیل خاص، صحیحۀ ثالثۀ زراره در باب استصحاب، یکی از سؤالاتی که زراره از امام کرد این بود گفت: اگر من مظنه پیدا کنم که یک نجاستی به ثوب من اصابت کرده«فهل علیّ ان انظر فیه ؟» آیا وجوب شرعی دارد که من یک گردشی در لباسم بکنم ببینم آیا نجاست اصابه کرد یا نه ؟ که معنایش این است که اگر یک نگاهی بکنم به لباس، مسأله برایم روشن می شود؟ امام فرمودند: نه. در باب نجاسات حتی ادنی فحص هم لازم نیست ولو اینکه به مجرد نگاه، مسأله روشن بشود اما در غیر باب نجاسات در شبهات موضوعیه ای که به ادنی فحص و به مختصر فحص، مسأله روشن می شود اینجا بلااشکال لازم است که انسان فحص بکند و الاّ حقوق مردم چه بسا مورد تضییع واقع می شود.

پس اگر ما از راه علم اجمالی بخواهیم مسألۀ لزوم فحص را ثابت بکنیم، تمام مدعای ما را نمی تواند ثابت بکند بلکه از همان راهی که ابتداء خودمان ذکر کردیم، لزوم فحص ثابت است.

پرسش:

1 - اقسام معلوم بالاجمال مردد بین اقل و اکثر را بیان کنید.

2 - دایرۀ تنجّز علم اجمالی تا چه اندازه است ؟

3 - آیا حکم علم اجمالی به دین بواسطه ضبط در دفتر تغییر می کند؟ چرا؟

4 - چرا علم اجمالی به وجود مخصصات مانع از جریان اصاله العموم نیست ؟

5 - دلیل لزوم احتیاط در صورت مکفی بودن فحص ناچیز را بیان کنید.