سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 325

مطرح است، به این احتمال نزدیک است که ملاک را نفس مخاطبه قرار داده اند که آیا«یصح ان یخاطب الانسان الشخص المعدوم بالفعل الذی یوجد بعد خمسین سنه او مأه سنه او الف سنه ؟» آیا امکان عقلی دارد یا نه ؟

خصوصیت دوم این احتمال این است که در همان موجودین در زمان خطاب هم بین حاضرین در مجلس و آنهایی که غائب از مجلس هستند فرق وجود دارد برای اینکه درست است فرض کنید الان کسی در بازار در دکّانش نشسته، آیا عقلا صحیح است که ما با این صدایی که به گوش او نمی رسد با او واقعا مخاطبه داشته باشیم با او گفتگو داشته باشیم و او را مخاطب قرار بدهیم ؟ روی این احتمال دوم، مسأله تنها در رابطۀ با معدومین در زمان خطاب نیست بلکه آنهایی که موجود در زمان خطاب هستند لکن غائب از مجلس خطاب هستند و صدا و خطاب به هیچ وجه به گوش آنها نمی رسد آیا مخاطبۀ با آنها می شود یا نه ؟

کما اینکه روی این بیان، محل نزاع اختصاص پیدا می کند به آن ادله ای که به عنوان مخاطبه، حکم را بیان کرده مثل«یا أَیُّهَا النّاسُ ، یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» و امثال ذلک، اما آنهایی که خالی از عنوان خطاب است مثل آیۀ حج که هیچ نوع خطابی در آن مطرح نیست با کلمۀ«لله علی الناس حج البیت» مطرح شده، این دیگر داخل در محل نزاع به این صورت دوم نیست.

ایشان می فرماید که این صورت دوم هم اگر محل نزاع به این نحو باشد طبعا مسأله باز یک مسألۀ عقلیه خواهد بود و حاکم در این مسأله، طبعا عقل خواهد بود. باید به عقل مراجعه کنیم و بگوییم:

«ایّها العقل هل یجوز عندک» اینکه انسان مخاطبه کند با یک انسانی که پنجاه سال دیگر قدم به عرصۀ وجود می گذارد؟ و یا کسی که غائب از مجلس مخاطبه است و صدای مخاطب به او و به گوش او نمی رسد؟ آیا صحیح است یا نه ؟ پس روی احتمال دوم هم می فرمایند: مسأله، یک مسألۀ عقلیه خواهد بود.

لغوی بودن محل بحث

اما یک احتمال سومی مرحوم آخوند در تحریر محل نزاع می فرمایند که بیان ایشان یک مقدار نیاز به توضیح دارد و آن این است که ما در این عنوان«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» همین عنوان وقتی که ملاحظه می کنیم می بینیم که دو جهت در این عنوان وجود دارد(این احتمالاتی که ایشان بیان می کنند اینها جدای از هم است، یک وقت اینها را مخلوط به هم نکنید. در این احتمال سوم دیگر احتمال اول و دوم محل نزاع نیستند، خود این احتمال محل نزاع است) و آن این است که در«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»