سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 335

مثل«یا ایها الذین آمنوا اقیموا الصلاه» و چه به صورت غیرصورت خطاب باشد مثل«لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» ، آیا این ادله متضمنه احکام، اگر بخواهد معدومین را هم شامل بشود، آیا شمولش نسبت به معدومین، مستلزم این هست که تکلیف به معدوم مستقیما متوجه شده باشد که یک چنین تالی فاسدی دارد یا اینکه ممکن است که مسأله به صورتی حل بشود که در عین اینکه مفادش به این ادله تعمیم دارد و اختصاصی به موجودین ندارد بلکه معدومین را هم شامل می شود لکن در عین حال«لا یستلزم أن یتوجه التکلیف الی المعدوم او ان تتحقق المخاطبه مع المعدوم» که محل نزاع روی استلزام و عدم استلزام این تالی فاسد است.

امتناع تکلیف معدوم

تالی فاسد و فساد تالی، یک امر مسلّم بدیهی غیرقابل مناقشه است. «تکلیف المعدوم ممتنع عقلا بالبداهه، المخاطبه مع المعدوم ممتنعه عقلا بالبداهه» لکن بحث در این است که اگر بگوییم که آیه«یا ایها الذین آمنوا اقیموا الصلاه» همان طوری که به دلالت مطابقی مستقیم مسلمانهای در زمان صدور این آیه و مخصوصا حاضرین در مجلس مخاطبه را شامل می شد، آیا اگر کسی ادعا بکند که این«یا ایها الذین آمنوا اقیموا الصلاه» همان طوری که سلمان و ابو ذر را شامل می شد، به همان کیفیت ما که در قرن 14 زندگی می کنیم و در زمان صدور این آیه شریفه وجود نداشتیم، اگر به همین کیفیت بخواهد ما را شامل بشود آیا آن تالی فاسد ممتنع عقلی بالبداهه لازم می آید؟ یا اینکه ممکن است که یک راهی وجود داشته باشد و یک طریقی تحقق داشته باشد که با طی آن طریق، ما هم بگوییم که«یا ایها الذین آمنوا اقیموا الصلاه» مستقیما به ما هم توجه دارد و هیچ فرقی بین ما و بین سلمان و ابو ذر نیست ؟ در عین حال در زمان صدور این حکم نه مخاطبه با معدوم در کار بوده است نه تکلیف متوجه به معدوم در کار بوده است که محل نزاع را در این استلزام و اینکه آیا استلزام به شمول، موجب ترتب یک لازم و تالی مسلّم الفساد هست یا اینکه نه، استلزامی ندارد؟ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»

همه را می گیرد و در عرض هم همه را می گیرد و هیچ گونه امتیازی هم از نظر دلالت و شمول نسبت به حاضرین ندارد، لکن در عین حال تکلیف معدوم هم نیست و یک راه حلی برای این پیدا بشود و تصور بشود.

عرض کردم: این مسأله در فقه خیلی مورد ابتلاست و شما هم می بینید که در کتاب مکاسب، مهمترین دلیل در ابواب معاملات این آیه شریفه«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» است که دیگر آیه عامه و شامله ای است که در باب معاملات در ابعاد مختلف به این آیه تمسک می شود. در اینجا بحث