سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 338

هم«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» داخل در محل نزاع است و هم«لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا» منتها باید عرض کنم که این آیاتی که مشتمل بر ادات خطاب است، یک خصوصیت زائده ای در آنها هست؛ چون دو جهت در آنها هست: هم بیان حکم می کنند و هم به صورت خطاب مطرح هستند. آیه«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» دو عنوان در آن جمع است: یکی مسأله عمومیت حکم است و احتمالا تکلیف معدوم و یکی هم مسأله مخاطبه مع المعدوم. اما در آیه«لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ » اگر تالی فاسدی برای مسأله تعمیم وجود داشته باشد فقط مسألۀ تکلیف معدوم مطرح است دیگر عنوان مخاطبه در آنجا وجود ندارد که از این نظر مشکله ای وجود داشته باشد.

احتمال چهارم: استفاده از قاعدۀ اشتراک

پس بالاخره بعد از آن که ما آن احتمالات ثلاثۀ مرحوم محقق خراسانی را نپذیرفتیم، یک مسأله ای که هم اصولیه است و هم با فقه مناسبت دارد و ارتباطش هم ارتباط قوی است؛ این است که استدلال ما نتیجه اش این می شود که استدلال به آیات و روایات متضمنه احکام که روی عنوان «ناس» و روی عنوان«الذین امنوا» و امثال ذلک تکیه شده است، آیا استفاده حکم نسبت به ما از این آیات به صورت مستقیم است که هیچ گونه واسطه ای در کار نیست یا نه ؟ ما آنچه تلاش می کنیم این آیات را در رابطه با مفادش، نسبت به حاضرین بررسی می کنیم و بعد که مفادش را نسبت به حاضرین بررسی کردیم مثل یک کبرایی که در قیاس، ضمیمه به صغری می شود، یک قاعده ای به نام قاعدۀ اشتراک که دلیلش اجماع یا بالاتر از اجماع، ضرورت است، را هم باید در کنارش گذاشته بشود بعد استفاده کنیم و حکم را برای خودمان پیاده کنیم.

این نوع نزاع کردن و بحث کردن، یک بحث بسیار جالبی است و عرض کردیم: «لعله یترتب علیه ثمرات.» ما اول تحقیقی درباره آن آیات و روایات که متضمن خطاب نیست، بلکه احکام را مثل آیه حج به صورت«لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ » مطرح کرده است، بکنیم بعد ان شاء الله برسیم به آن آیاتی که مشتمل بر ادات خطاب است که اینها یک خصوصیت زائده ای دارد.

برای بررسی این مطلب، اول باید بررسی کنیم که نحوۀ جعل احکام آیا به صورت قضیه طبیعیه است، به صورت قضیه حقیقیه است و به صورت قضیه خارجیه است و مقدمتا ماهیت خود این اقسام ثلاثه که قضیه طبیعیه کدام است، قضیه حقیقیه کدام و قضیه خارجیه کدام است ؟ چون بعضی از بزرگان یک معنای خاصی برای قضیه حقیقیه دارند، و بعد احکامی که در شریعت جعل شده است آیا بر کدامیک از این قضایا منطبق می شود و بعد از انطباق آیا مستلزم آن تالی فاسدی که عرض