سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 342

در قضیۀ خارجیه دو خصوصیت معتبر است، که این دو خصوصیت کاملا این قضیه را در طرف مقابل قضیۀ طبیعیه قرار می دهد: یک خصوصیت این است که اینجا در ناحیۀ موضوع، پای وجود مطرح است. اگر بخواهید ماهیت را موضوع قرار بدهید مثل قضیۀ طبیعیه، کاذب خواهد بود. حتما باید عنوان وجود مطرح باشد. خصوصیت دوم هم این است که صرف وجود هم کفایت نمی کند، باید وجودش وجود بالفعل باشد، وجود محقق باشد، وجودی که الان در خارج ثابت است، و تحقق دارد، این موضوع برای محمول قرار می گیرد.

از باب مثال به تناسب همین مسألۀ اخیره ای که واقع شد فرض کنیم که اگر یک مرجع واجب الاطاعه دستور داد که مثلا بر همۀ طلاب و فضلا لازم است در مراسم تشییع و تجهیز مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) شرکت کنند، اینجا وجود یا قضیه ای که به عنوان«واجبه» تشکیل می دهیم، بر چه کسی واجب است ؟ آیا بر طبیعت عالم و طلبه لازم است ؟ این مربوط به ماهیت است یا مربوط به وجود است ؟ حالا که مربوط به وجود شد، مربوط به کدام وجود است ؟ مربوط به وجودات فعلیه، وجودات محققه، آنهایی که بالفعل عنوان عالم و فاضل و طلبه بر آنها منطبق است، و در خارج هم وجود دارند، اما آن کسی که ده سال دیگر وجود پیدا می کند، ولو در کمال علم و فضل هم باشد، او که دیگر مناسبت ندارد، و امکان ندارد که در دائرۀ این قضیه قرار بگیرد، و موضوع برای این قضیه قرار بگیرد. لذا جهت مشخصه قضیۀ خارجیه عبارت از دو خصوصیت است، که آن را کاملا مقابل قضیۀ طبیعیه قرار می دهد: یکی اینکه در ناحیۀ موضوع، وجود، نقش دارد و دیگر اینکه وجود مقدّر که در آینده تحقق پیدا کند کفایت نمی کند. این در دائرۀ موجودات محققۀ فعلیه است.

اصطلاحا اهل معقول این را قضیۀ خارجیه می گویند.

قضیۀ حقیقیه

بین قضیۀ طبیعیه و قضیۀ خارجیه، یک قضیۀ دیگری داریم که کأنه برزخ بین این دو است، یک مقداری شباهت به قضیۀ طبیعیه دارد، و یک مقدار هم از خصوصیات قضیۀ خارجیه در آن تحقق دارد، مثل اینکه اگر مخبری بگوید: «کل نار حارّه». اولا این قضیه قضیۀ طبیعیه نیست، برای اینکه حرارت با ماهیت نار ارتباطی ندارد. حرارت لازمۀ وجود نار است، آن هم نه هر وجودی، وجود خارجی نار، و الا اگر شما طبیعت نار را در ذهنتان تصور کنید، و به آن وجود ذهنی بپوشانید، مع ذلک با اینکه نار متلبس به لباس وجود ذهنی شده است، هیچ گونه حرارتی بر آن ترتب پیدا نمی کند، و حرارتی در کار نیست، لذا حرارت خارجا و واقعا، منحصرا در دائرۀ وجود خارجی مطرح است.