سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 353

متخصصین فن معقول هم همان مطلب را بیان می کنند، وجدان خود انسان هم حاکی از این مسائل است.

اینها که دیگر احکام شرعیۀ تعبّدیه نیست که درک ما و وجدان ما در رابطۀ با آنها نقش نداشته باشد. اینها یک مسائل منطقی است، یک مسائل واقعی است و وجدان ما کاملا می تواند اینها را به دست بیاورد و درک بکند. لذا در قضایای حقیقیه هم وجدانا و هم«طبقا لما یقوله اهل الفن» معنای قضیۀ حقیقیه همان چیزی بود که ما عرض کردیم. هیچ گونه تنزیل و تخیّلی در آن وجود ندارد، فقط نیاز به وجود موضوع دارد و دایرۀ وجود هم اختصاصی به زمان اخبار و زمان حکم ندارد.

این مقدمه ای برای اصل بحث ما بود، راجع به آن چیزی که در ما نحن فیه محل بحث بود که عنوانش در کلمات قوم این بود که آیا خطابات شفاهیه اختصاص دارد به حاضرین در مجلس تخاطب و حکم برای دیگران باید از راه قاعدۀ اشتراک ثابت بشود یا اینکه اختصاص ندارد و ما عرض کردیم که در این محل نزاع، محل نزاع اختصاص ندارد به آنجایی که حکم به لسان صادر شده باشد و لازم است که ان شاء الله هردو نوعش را بیان بکنیم و راه حل مشکلش را بررسی بکنیم برای اینکه عرض کردیم که آن دو قسم اولی که مرحوم آخوند به عنوان مسألۀ عقلیه احتمال داده اند که محل نزاع باشد: یکی مسألۀ تکلیف معدوم و مکلّف بودن مکلّفی که هنوز خود این مکلّف در خارج وجود پیدا نکرده و یکی خطاب به معدوم، مخاطب قرار دادن شخص معدوم و بلکه غایب از مجلس تخاطب. ما عرض کردیم که این دو مسألۀ عقلیۀ بدیهیه است و معنا ندارد که مسألۀ عقلیۀ بدیهیه در علم اصول مورد نزاع و اختلاف بین فحول و بزرگان علم اصول واقع بشود.

تقسیم احکام از جهت خطاب و عدم خطاب

با توجه به این مسأله، برای حل مشکل می گوییم: احکامی که به ما توجه پیدا کرده و برای مکلّفین ثابت شده، علی نوعین است: یک قسم آن احکامی است که با ادات خطاب مطرح نشده است مثل وظیفۀ حج همان طوری که اشاره کردیم که آیۀ شریفه می فرماید: «وَ لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» که کثیری از احکام هم به این صورت بیان شده اما یک قسمت مهمّی هم از احکام با ادات خطاب و به صورت خطاب مطرح شده مثل«یا ایّها الذین آمنوا اقیموا الصلاه و اتوا الزکاه، یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ ، یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» در باب معاملات، اینها هر کدامشان یک بحث مستقل دارد که باید ان شاء الله بررسی کنیم.

اما آن قسم اولی که پای خطاب و ادات خطاب مطرح نیست مثل«لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ