سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 354

اِسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» راه حلّش همین است که بگوییم: مسأله به صورت قضیۀ حقیقیه مطرح شده، خطابی که در آن نیست تا اینکه از نظر خطاب اشکال باشد. اشکالی که در اینجا ابتداء هست، همان مسألۀ تکلیف معدوم است. آنهایی که در زمان صدور این آیه شریفه نبودند و بعدها وجود پیدا کردند و بعدها استطاعت پیدا کردند، این آیۀ شریفه به چه کیفیتی می تواند متضمّن بیان حکم برای آنها باشد، و از چه طریقی برای مستطیعین فی زماننا هذا مثلا این آیۀ شریفه می تواند مثبت حکم و مبیّن حکم باشد؟

کیفیت تقنین احکام شرعی

می گوییم: راهش همین راه قضیۀ حقیقیه است، که تصادفا مبنای حتی قوانین عقلایی و قوانینی که فرض کنید در مجلس شورای اسلامی ما هم تصویب می شود هست. نوعا قوانین به صورت قضیۀ حقیقیه مطرح است، حتی آن قانون هایی که دارای یک وقت معیّن و زمان محدود است. مثلا اگر قانونی جعل کردند که تا 20 سال این قانون ادامه پیدا کند، لکن روی یک عنوانی آوردند، گفتند:

کسی که مثلا 16 سال داشت می تواند رأی بدهد و حق رأی دارد برای ریاست جمهوری، برای نمایندگان، برای مسائل مختلف دیگر. وقتی این قانون تصویب می شود به چه صورتی تصویب می شود؟ آیا کسی احتمال می دهد که اصلا مبنای این قانون، آنهایی باشند که در زمان تصویب این قانون 16 سال داشته باشند که اگر قانون را حالا تصویب کردند لکن دو سال بعد انتخاباتی پیش آمد و افرادی در زمان انتخابات مثلا به این سن 16 سال رسیدند، کسی توهّم می کند که این قانون شامل آنها نمی شود؟

این یک مسألۀ تقریبا مبنایی نوعی است در قانون گذاری ها و اسلام هم همان طوری که ذکر کردیم در روش تقنین، همین روش عقلا و تقنین عقلا را اتخاذ کرده لذا این آیۀ شریفه که می فرماید:

«لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً» در حال شنیدن این قانون و در صدر اسلام شاید احدی در ذهنش این معنا نیامد که این حکم اختصاص دارد به افراد مستطیع در زمان صدور این آیۀ شریفه به طوری که اگر کسی یک سال بعد از صدور آیه استطاعت پیدا کرد یا بعد از صدور آیه متولد شد و بعد البلوغ استطاعت پیدا کرد، معلوم نیست که مشمول این حکم باشد. این یک مسألۀ خیلی روشنی است.

همان طوری که«کل نار حارّه» روی موضوع نار به صورت اخبار، مسألۀ حار بودن را حمل می کند و معنایش این است که در هرزمانی«اذا وجود شیء و اتصّف بکونه نارا و اتصّف بکونه فردا