سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 358

انکاری که ناشی از جهل و نشأت گرفتۀ از این نیست که بخواهد اطلاع بر یک مسأله ای پیدا کند.

همین طور در باب تمنّی و ترجّی که این دو هم به معنای حقیقی خودشان مستلزم این است که خود این متمنّی و مترجّی یا جاهل به این معناست که این مسأله تحقّق پیدا می کند یا نه و یا عاجز از این معناست که تحقّق بدهد به این مسأله ای که مورد تمنّای او قرار گرفته است.

مرحوم آخوند یک راه حلی برای اشکال در جمیع این موارد ذکر می فرمایند که خلاصۀ آن این است که تمام این مشکلات و تمام این تالی فاسدها مستند به یک تخیّل است، و آن تخیّل این است که شما خیال می کنید که ادات خطاب برای خطاب حقیقی وضع شده و موضوع له ادات خطاب، خطاب حقیقی است، لذا دچار اشکال می شوید که در خطاب حقیقی، مخاطب نه تنها باید موجود باشد بلکه حاضر باشد و از زبان مخاطب، مسأله را بگیرد و بفهمد. شما اینطوری خیال می کنید درحالی که ایشان می فرمایند: همان طوری که در باب طلب که در باب اوامر بحث می شد، ما دو نوع طلب داشتیم: یک طلب حقیقی که مربوط به نفس و مربوط به عالم نفس انسان است، و یک طلب انشائی که معنای طلب انشایی این است که انسان به واسطۀ هیئت«افعل» لباس وجود به مفهوم طلب و عنوان طلب بپوشاند اما نه وجود حقیقی بلکه وجود انشائی.

حقیقت وجود انشائی

وجود انشائی در بعضی از ماهیّات مثل وجود خارجی و وجود ذهنی است یعنی یک عنوان سومی برای وجود است مثل وجود کتبی و وجود لفظی که اینها خودشان یک عناوین دیگری برای وجود هستند؛ شبیه آنچه که شما در باب معاملات، در باب بیع، در باب نکاح و امثال ذلک که ملکیّت مشتری را نسبت به مبیع انشا می کنید، زوجیت این زن را برای شوهر و بالعکس انشا می کنید، در باب طلب هم مسأله اینطور است. فقط یک فرق وجود دارد و آن این است که ملکیت بمفهومه و بحقیقیته، یک امر اعتباری است. زوجیت، یک امر اعتباری است اما در باب طلب، یک واقعیتی دارد، یک وجودات حقیقیه دارد که عبارت است از خواسته هایی که حقیقتا در نفس انسان وجود دارد و ظرفش عبارت از نفس انسان است. واقعیت حقیقیۀ صفات نفسانیه به این است که در نفس وجود داشته باشد. علم یک واقعیت است، ولو اینکه ذات الاضافه است اما واقعیت این علم به این است که نفس انسان واجد این صفت باشد، واجد این ادراک باشد، واجد این آگاهی باشد. اما آگاهی چون متقوّم به نفس است و صفت نفس است، معنایش این نیست که«لیس بحقیقی» حقیقتش عبارت از این معناست و این غیر از وجود ذهنی است. وجود ذهنی معنایش این است که شما حقیقت و ماهیت