سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 360

بعدا می خواهد به او عنایت بکند مخاطب قرار بدهد و هکذا.

استفهام انشائی

نظیر این مسأله را در باب استفهام هم ذکر می کنند می فرمایند: کانّه همزه برای استفهام حقیقی جعل نشده است تا لازمه اش این باشد که مستفهم جاهل باشد و از طریق استفهام بخواهد کسب اطلاع بکند که این معنا دربارۀ خداوند مستحیل است و دربارۀ بشر هم در استفهام های تقریری، انکاری و سایر معانی متعدّدی که صاحب کتاب مغنی برای استفهام ذکر کرده، اینها ممتنع باشد بلکه همزۀ استفهام برای استفهام انشائی ایقاعی وضع شده منتها دواعی این استعمال و این استفهام انشائی فرق می کند. گاهی از اوقات داعی اش استفهام حقیقی است، گاهی از اوقات داعی، تقریر یا انکار است، گاهی از اوقات داعی مثل استفهامی که خداوند از موسی کرد: «ما تِلْکَ بِیَمِینِکَ یا مُوسی » خدا مثلا دوست داشت که با موسی صحبت بکند و یا به موسی بفهماند که تو مورد علاقۀ من هستی و مورد محبت من هستی، نه اینکه بخواهد یک استفهام حقیقی در این رابطه داشته باشد. باز هم ارتباط این استفهام انشائی با استفهام حقیقی به این مقدار محفوظ است که در مواردی که قرینه ای برخلاف نباشد می توانیم بگوییم که داعی بر این استفهام انشائی، همان استفهام حقیقی است آنجایی که دلیلی برخلاف وجود نداشته باشد. همین مقدار ارتباط بیشتر با استفهام حقیقی مطرح است.

ایشان می فرماید: در باب لیت و لعلّ ، تمنّی و ترجّی این مشکلاتی که پیش آمده اینکه خداوند به موسی می فرماید که برو با فرعون صحبت کن«لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی » شاید پند بگیرد و متذکّر بشود و به راه بیاید که معنای ظاهرش این است که - نعوذبالله - خداوند جاهل به این معناست که آیا فرعون «یتذکّر ا و لا یتذکّر» لکن ایشان می فرماید که این در صورتی است که معنای حقیقی ترجّی، معنای لعلّ باشد اما اگر معنای انشائی مطرح باشد دیگر هیچ یک از این مشکلات تحقّق پیدا نمی کند.

پس در حقیقت مرحوم آخوند یک راه حل نه تنها برای ما نحن فیه بلکه مسائلی شبیه ما نحن فیه از راه مسألۀ انشائی ایقاعی پیدا کردند و در ما نحن فیه هم نتیجه گرفتند که«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» اگر شامل تمام مؤمنین تا روز قیامت بشود هیچ مشکله ای لازم نمی آید و ادات خطاب هم در غیر معنای حقیقی خودشان استعمال نشده اند. معنای حقیقی آنها همان انشائی ایقایی است.

حقیقت مخاطب در احکام شرعی

ما یک مقدمه ای را ذکر می کنیم که شما روی این مقدمه فکر بکنید تا بعد ما در ما نحن فیه نتیجه