سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 366

خطاب بکند، معذلک هیچ مجلس مخاطبه ای در این رابطه تشکیل نشده است و احدی هم این معنا را نقل نکرده است، تا چه برسد به آن آیاتی که مصدّر به کلمۀ«قل» نیست بلکه ابتداء خطاب از ناحیه خداوند تبارک و تعالی است و رسول خدا هیچ نقشی، جز بیان خطاب الهی ندارد. همۀ آن آیاتی که به عنوان«یا أَیُّهَا النّاسُ » یا به عنوان«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» بدون تصدیر به کلمه«قل» مطرح است، از این قبیل است. پس اینجا چه باید گفت ؟

قرآن کتاب پروردگار

آنچه حل این مسأله است و واقعیت را بیان می کند، عبارت از این است که اولا این نکته را باید ملحوظ قرار بدهیم که قرآن به عنوان کتاب مطرح بوده است، منتها کتاب مضاف الی الله تعالی. خود قرآن این عنوان کتاب بودن را در موارد متعدّد برای خودش به عنوان صفت بیان کرده است مثل همان اول سوره بقره: «الم ذلِکَ الْکِتابُ »، حالا چرا تعبیر به«ذلک» می کند و با اشاره به بعید این معنا را مطرح می کند؟ اینجا توجیهاتی در تفسیر بیان شده است لکن این جهتش به عنوان مسلّم است که قرآن از خودش به عنوان کتاب، «اَلْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ ، کِتابٌ مُبِینٌ ، أَنّا أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ » و امثال ذلک، تعبیر کرده است و این هم دو نکته دارد: در مسألۀ مقدمات تفسیر و وجوه اعجاز قرآن، آنجا یک نکته ای را در باب معجزه و کمال معجزه مطرح کرده اند، می گویند: معجزۀ کامله، نه در مقابل ناقصه، بلکه مثل فضیلت بیشتر، مثل مستحباتی که در نماز رعایت می شود. صلاه کامله؛ یعنی صلاه با مستحبات، در مقابلش صلاه صحیحه است، اما فاقد مستحبات است. معجزۀ کامله آن است که متناسب با آن امر رائج و شایع در زمان این معجزه و نزول این معجزه باشد. آنجا تحقیق مفصلی در این رابطه هست، مثلا در زمان حضرت موسی چون مسأله سحر و ساحری به عنوان مهمترین مسأله روز مطرح بود، معجزه حضرت موسی هم عبارت از آن عصا بود که به صورت اژدها درآمد و تمام آن چیزهایی که مدتها متخصصین در فن سحر، تمهید و تهیه دیده بودند، همه را یک جا بلعید و بعد هم حضرت موسی او را گرفت و به صورت همان عصای اول درآمد.

این کمال معجزه است که متناسب با آن جهت شایع در زمان تحقق این معجزه باشد. در زمان رسول خدا چون رواج بازار فصاحت و بلاغت بود، فصاحت و بلاغت از فنون کلام است، از فنون الفاظ است، لذا این یک جهت بود که معجزۀ کاملۀ متناسبه از قبیل الفاظ باشد، شبیه آن اشعار و نثرهایی که می گفتند و در بازار عکاض هر سال جمع می شدند و مبالغه و مفاخره می کردند و شاید مسابقه در این رابطه داشتند.