سیری کامل در اصول فقه : دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 8 صفحه 374

خود انسان دارای یک ارتکازی است، هرکسی دارای یک فهم خاصی است. ما وقتی که به آیۀ حج برخورد می کنیم«لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ » می بینیم که هیچ گونه خطابی در آن وجود ندارد اما سراغ آیۀ صوم که می آییم، می بینیم که خطاب در آن وجود دارد: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ » آیا در فهم این دو قانون و این دو حکم و این دو فریضه که یکی به لسان«لِلّهِ عَلَی النّاسِ » مطرح شده است و یکی به لسان«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» مطرح شده است، دوجور حکم را می فهمیم و دو نحوه استنباط حکم داریم و دو کیفیت از این دو آیه برداشت می کنیم ؟ می گوییم: «لِلّهِ عَلَی النّاسِ » چون فاقد خطاب است، این یک نوع حکم را بیان می کند که«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ » بیان نمی کند؟ آن طور دیگری است و آن نحوه دیگری است ؟ ارتکاز خود ما در استفاده حکم، از این دو آیه که یکی متضمن خطاب است و دیگری فاقد خطاب است، آیا«بیننا و بین وجداننا علی نحو واحد» نیست ؟ می گوییم: بین اینها فرق وجود دارد؟ در آنجا باید یک تأملی در آن کرد، ببینیم که اختصاص به حاضرین در مجلس تخاطب دارد و قاعدۀ اشتراک و امثال ذلک مطرح است اما در«لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ » به همان صورت قضیه حقیقیه ای که مطرح کردیم و توضیح دادیم است و این قابل مناقشه نیست ؟

آیا برخورد ما با این دو آیه و نحوۀ استفاده حکم از این دو آیه اینطوری است که یکی مستقیما و بلاواسطه حکم را در اختیار ما می گذارد و یکی غیرمستقیم و با کمک قاعدۀ اشتراک، حکم را در اختیار ما می گذارد؟ آیا ما در برخوردمان با این دو آیه، اینطوری برخورد می کنیم ؟ یا اینکه«بیننا و بین وجداننا» هیچ فرقی برای ما نمی کند که چه قرآن بفرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» یا به صورت غیرخطاب بگوید: «یجب علی الذین آمنوا الوفاء بالعقود»؟ آیا فرقی بین این دو در استفادۀ حکم از«کتاب الله» هست ؟

غیرواقعی بودن بحث در کتب اصولی

همه اینها ما را هدایت می کند به اینکه بحث، به این صورتی که ظاهر تعبیرات عناوین اصولیه ما را هدایت می کند، یک بحث غیرواقعی است و ما بحثمان در خطابات قرآن است و خطابات قرآن خطابات کتبیه است و در خطابات کتبیه هم، آن خصوصیاتی که در خطابات شفاهیه لازم است، در آن اعتبار ندارد و عنوان خطاب هم از حقیقت بودن خارج نمی شود. اینطور نیست که اگر ما در خطابات کتابیه بگوییم: مخاطب خاصی، حضور در مجلس تخاطبی و امثال ذلک لازم نیست، یک مسأله غیر حقیقی و تسامحی و تجوّزی را مرتکب شده باشیم.